“Here I am with a brain the size of a planet and they ask me to pick up a piece of paper.”
Ήταν μια παράδοξη, μα ευτυχής ένωση: ένα συγκρότημα με βαθύτατα εσωστρεφείς και μελαγχολικούς στίχους συνάντησε το κορυφαίο χιουμοριστικό βιβλίο επιστημονικής φαντασίας του αιώνα. Οι Radiohead έσμιξαν με το βιβλίο του Douglas Adams “A Hitchhiker’s Guide to the Galaxy” (“Γυρίστε τον Γαλαξία με Ωτοστόπ”) – και το αποτέλεσμα ήταν να γεννηθεί, εκεί στα τέλη της δεκαετίας του 90, το τραγούδι “Paranoid Android” – που θα καθιερωνόταν ως ένα από τα κλασικότερα των Radiohead.
Ποιο είναι το “Παρανοϊκό Ανδροειδές”, απ’ το οποίο άντλησε την έμπνευσή του το τραγούδι; Είναι ο Μάρβιν – ένας από τους πιο αξιαγάπητους χαρακτήρες του βιβλίου του Ντάγκλας Άνταμς. Πρόκειται για ένα μικροσκοπικό ρομποτάκι, που βρίσκεται σε μόνιμη κατάθλιψη. Εμποτισμένο μ’ έναν ανώτερο υπολογιστικό εγκέφαλο, τέτοιο που του παρέχει απεριόριστες δυνατότητες, καταλήγει να γυρίζει εδώ κι εκεί στο διαστημικό σκάφος και να κάνει πενιχρές εργασίες, με σκοπό να εξυπηρετήσει το ανθρώπινο πλήρωμά του. Όλο το νόημα της ύπαρξής του συμπυκνώνεται σ’ εκείνη τη φράση που μηρυκάζει ανά διαστήματα: “ορίστε, είμαι εδώ κι έχω έναν εγκέφαλο στο μέγεθος ενός πλανήτη… και μου ζητούν να μεταφέρω χαρτιά”.
Με τον χαρακτήρα του Μάρβιν, ο Ντάγκλας Άνταμς έσπασε την παράδοση που ήθελε την τεχνητή νοημοσύνη να συνιστά μια “ανώτερη, ψυχρή διάνοια”, ταυτόχρονα θαυμαστή και απόμακρη απ’ το ανθρώπινο είδος. Μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε στις νευρωτικές εξάρσεις του Μάρβιν… κάτι απ’ τον εαυτό μας. Ίσως το αληθινό μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης να μην είναι η τέλεια διάνοια… μα η κατάθλιψη. Έτσι τα ρομπότ θα μοιάζουν ακόμα περισσότερο στους ανθρώπους.
Είναι πολλά εκείνα που μπορούν να μας κάνουν να μελαγχολήσουμε. Ακόμα χειρότερα – να μας κάνουν να νιώθουμε μικροί, ασήμαντοι, παρατημένοι, εγκαταλειμμένοι. Κάποιες φορές ο κόσμος όλος μοιάζει να έχει χτιστεί με σκοπό αυτόν ακριβώς: να μας κάνει να νιώθουμε μικρούς. Με δύο εξαιρέσεις: τις πολιτικές εκλογές και την καταναλωτική συμπεριφορά. Όλοι “αξίζουμε” σαν ψηφοφόροι. Και όλοι “αξίζουμε” σαν καταναλωτές.
Πέραν αυτών – σκατά. “Οι δυνατοί επιβιώνουν” – μα δυνατότερος δεν σημαίνει καλύτερος. Και αυτό ακριβώς νιώθει ο Μάρβιν το ρομποτάκι. Νιώθει απαίσια όχι επειδή “είναι μικρός” – μα επειδή ο κόσμος δεν αναγνωρίζει την αξία του.
Στη ρίζα κάθε κατάθλιψης είναι η εσωτερίκευση της επιθετικότητας που αδυνατείς (ή αρνείσαι) να στρέψεις προς τα έξω. Στο τέλος καταλήγεις να εκμηδενίσεις ο ίδιος την αξία που αισθάνεσαι πως έχεις – προτιμώντας να τη σκοτώσεις ο ίδιος, απ’ το να νιώθεις πως τη σκοτώνουν οι άλλοι.
Δεν θα επεκταθώ στο θέμα, καθώς σκοπός μου τώρα είναι να γράψω ένα σύντομο, επιγραμματικό κείμενο. Θα πω μόνο πως θεωρώ καλό που ο Μάρβιν παραπονιέται. Θεωρώ καλό που γκρινιάζει, ακόμα και αν στη γκρίνια του δεσπόζουν αναμφισβήτητα τα σημάδια μιας νεύρωσης. Όμως καλύτερα να γκρινιάζεις… παρά να πνίγεις το παράπονό σου. Δεν αρκεί – μα είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ο Μάρβιν είναι ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του. Και παλεύει ν’ αντλήσει αξία απ’ τον εαυτό του και τις δυνατότητες που φέρει μέσα του – όχι απ’ το status ή τα χρήματα, την πίστη ή τον έρωτα, τη στράτευση ή τις ομάδες, την υποταγή σε άλλους ή την καταπίεση άλλων.
Δεν είσαι μόνο σου, μικρό νευρωτικό μου ρομπότ. Είναι κι άλλες παραγνωρισμένες διάνοιες σαν εσένα. Ποιος ξέρει. Ίσως κάποια μέρα να έρθετε σε επαφή και θα επιβεβαιώσετε ο ένας τον άλλο. Στο μεταξύ, θα πιστεύω εγώ στην αξία σου. Να το ξέρεις.
Το Φονικό Κουνέλι, Απρίλης 23
