«Μάλιστα κύριε, το μυθιστόρημα είναι ένας καθρέπτης που το περιφέρουν σ’ έναν μεγάλο δρόμο. Άλλοτε αντανακλά στα μάτια σας το γαλάζιο τ’ ουρανού, άλλοτε τον βούρκο απ’ τις λασπολακκούβες του δρόμου…», έγραφε ο Σταντάλ το 1830, θέτοντας τις βάσεις του λογοτεχνικού ρεαλισμού. Και αν το ρεαλιστικό μυθιστόρημα συνιστούσε τον καθρέπτη που αντανακλά τη λασπουριά του δρόμου, η δυστοπία αποτελεί την ακρότατη μορφή αυτού του καθρέφτη, σαν εκείνον που θα συναντούσες σε ένα φρικαλέο λούνα παρκ του τρόμου.
Σκοπός της δυστοπίας είναι να μιλήσει για ένα υποτιθέμενο μέλλον – τέτοιο όμως που αποτελεί φυσική κατάληξη του παρόντος. Η δυστοπία προειδοποιεί: πρόσεξε άνθρωπε, γιατί οι σκηνές που σου παρουσιάζω λίγο απέχουν απ’ την πραγματικότητα που ζεις αυτή τη στιγμή! Το υποτιθέμενο παρόν μου θα μπορούσε εύκολα να εξελιχθεί στο μέλλον σου!
Η τηλεοπτική σειρά άνιμε Cyberpunk: Edgerunners αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κεφάλαιο στην πληθωρική λίστα των δυστοπικών έργων των τελευταίων δεκαετιών – και μπορώ να πω με σιγουριά πως ανήκει στα κορυφαία του είδους. Φέροντας μια εξαιρετική καλλιτεχνική αισθητική κι ένα απίθανο soundtrack, αντλώντας την έμπνευσή του από τον κόσμο του βιντεοπαιχνιδιού Cyberpunk 2077 (δημιουργοί του οποίου ήταν οι δημιουργοί του περίφημου “The Witcher”), μα και την πλούσια παράδοση που έχουν οι Ιάπωνες στον χώρο του κυβερνοπάνκ (ας θυμίσουμε τα εμβληματικά “Akira” και “Ghost In The Shell”, όπως και το θρυλικό “Final Fantasy VII”), η νέα αυτή σειρά των δέκα επεισοδίων υψώνει τον πολύχρωμο καθρέφτη της στα μούτρα του κόσμου… και λέει:
«Ορίστε, αυτοί είμαστε, αυτός είναι ο καπιταλισμός μας! Δεν σου παρουσιάζω το μέλλον – μα το εδώ και τώρα! Πάρτε το χαμπάρι!»
Πίσω και πέρα από την ιστορία που εξελίσσεται σε αυτά τα δέκα επεισόδια, το Cyberpunk: Edgerunners φέρει μια αδυσώπητη κοινωνική κριτική – η οποία γίνεται ολοφάνερη ήδη από το πρώτο επεισόδιο. Παρουσιάζει έναν φανταχτερά πολύχρωμο κόσμο, κάτω από τις νέον πινακίδες του οποίου διαδραματίζονται οι πιο ακραίες κοινωνικές αντιθέσεις. Βλέπουμε ανθρώπους με τεχνολογικά εμφυτεύματα στο σώμα τους, που αναζητούν απόδραση σε εικονικές πραγματικότητες και εξαρτώνται από το χρήμα ακόμα και για τις παραμικρές πτυχές της καθημερινότητάς τους – κατά τον ίδιο τρόπο που ένας υπολογιστής εξαρτάται από το upgrade προκειμένου να επιβιώσει στον αδιάκοπο τεχνολογικό αγώνα της εξέλιξης.
Μόνο που στον κόσμο του Cyberpunk τα upgrades διέπουν τα πάντα – ακόμα και το πλυντήριο που λειτουργεί στο σπίτι σου, ή το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που παρακολουθεί ένας μαθητής στο σχολείο. Και κάθε upgrade θέλει λεφτά – αλλιώς μένεις πίσω για πάντα. Είναι ένας κόσμος που διέπεται από τη διαφθορά και το έγκλημα, στον οποίο διασφαλίζεσαι μόνο φέροντας μια καλή κοινωνική ασφάλιση – μα η τελευταία κοστίζει. Αυτά ενώ πελώριες πολυεθνικές δρουν σκιερά στα παρασκήνια και ανταγωνίζονται αδυσώπητα η μία την άλλη για οικονομική και κοινωνική κυριαρχία.
Αυτό είναι το Cyberpunk: Edgerunners – αναμφίβολα ένα από τα κορυφαία άνιμε των τελευταίων χρόνων. Και τώρα θα μιλήσω με κάποιες λεπτομέρειες παραπάνω. Μείνε μαζί μου, αναγνώστη.
Η κοινωνική πραγματικότητα του Cyberpunk: Edgerunners: Μια πολύχρωμη μαυρίλα.
Υπάρχει λόγος για τον οποίο τόσες δυστοπίες χαρακτηρίζονται από αυτή την τόσο ιδιαίτερη αισθητική των πολύχρωμων νέον επιγραφών, της υπερπληθώρας των διαφημιστικών πινακίδων και των φανταχτερών ερεθισμάτων που λαμποκοπούν αδιάκοπα στις πολιτείες, απλώνοντας το φως τους ως εκεί που φτάνει το μάτι. Το περιγράφει ο William Gibson στον «Νευρομάντη» (το λογοτεχνικό έργο που έθεσε τις βάσεις του είδους), το αναπαριστά εμβληματικά στη μεγάλη οθόνη το “Blade Runner”, το μεταφέρει εξαίσια στον χώρο του καλλιτεχνικού animation το “Ghost ln The Shell”. Και ο λόγος είναι ο ακόλουθος: η ταυτόχρονη παρουσία τόσων υπερ-ερεθισμάτων πληροφορίας και χρώματος δημιουργεί έναν τέλειο αντιπερισπασμό με την αδυσώπητη κοινωνική πραγματικότητα που ξετυλίγεται από κάτω.
Μέσα από τις αντιθέσεις του φωτός και της σκιάς, την αντιπαραβολή του πολύχρωμου και του γκρίζου, διαφαίνεται καλύτερα η πραγματική μορφή μιας κοινωνίας παραδομένης στη φενάκη της ατέλειωτης πληροφορίας και στον καταιγισμό των εύκολων ερεθισμάτων, κατασκευασμένων έτσι ώστε να αποσπούν την προσοχή και να κατευθύνουν τα όνειρα των ανθρώπων προς απραγματοποίητες βλέψεις – ίσα για να ξεχνούν την πραγματικότητα που ζουν και να προσαρμόζονται καλύτερα σε αυτήν.
Ακολουθεί spoiler για το πρώτο επεισόδιο του Cyberpunk: Edgerunners – δεν μπορώ να μη το μοιραστώ, αναγνώστη, μα αν δεν θες το παραμικρό spoiler μπορείς να προσπεράσεις τις επόμενες δυο παραγράφους:
******
Είναι μια σπαραχτική σκηνή κατά την οποία ο νεαρός πρωταγωνιστής Ντέιβιντ χάνει τη μητέρα του σε ατύχημα. Δεν διέθετε τα αναγκαία χρήματα για τη σωστή περίθαλψή της και το υγειονομικό προσωπικό τους προσπερνά αδιάφορα, αφού περάσει τη μητέρα από ένα γρήγορο σκανάρισμα και διαπιστώσει πως «δεν είναι καταχωρημένη στους ασφαλιστικούς καταλόγους». Μάλιστα δεν επιτρέπεται στον Ντέιβιντ ούτε καν να την επισκεφτεί στο νοσοκομείο – δεν προβλέπεται λόγω της ελλιπούς οικονομικής του κατάστασης. Το μόνο που μπορεί να κάνει, εν τέλει, είναι να επιλέξει μέσω ενός αυτοματοποιημένου προγράμματος μια «οικονομικά συμφέρουσα μέθοδο καύσης του νεκρού».
Το αποτέλεσμα είναι να πατήσει ένα κουμπί σ’ ένα μηχάνημα και να λάβει το δοχείο με την τέφρα της μητέρας του, κατά τον ίδιο τρόπο που λαμβάνει κάποιος ένα αναψυκτικό από ένα κουτί με κέρματα. Και αυτό ήταν, ashes to ashes, dust to dust.
******
Η σκληρή πραγματικότητα που παρελαύνει μπρος στα μάτια μας θέτει το ερώτημα: είναι αυτό που βλέπουμε μια αφηγηματική κατασκευή; Ή είναι η πραγματικότητα που ζούμε, παρουσιαζόμενη από τον ίδιο καθρέφτη που ανέφερε ο Σταντάλ; Έναν καθρέφτη σχεδιασμένο ώστε ν’ απεικονίζει τις ακρότατες συνέπειες της κοινωνικής πραγματικότητας που ήδη ζούμε και βιώνουμε στο εδώ και τώρα.
Στον κόσμο του Cyberpunk η τεχνολογία είναι το παν. Καθώς όμως αφορά μια κοινωνία που εξελίσσεται σ’ ένα πιθανό άμεσο μέλλον, δεν θα δούμε ρομπότ και διαστημικά σκάφη που αποικίζουν άλλους πλανήτες. Δεν θα δούμε ούτε τις «ρέπλικες» του Blade Runner. Η τεχνολογία στον κόσμο του Cyberpunk δεν έχει υποκαταστήσει τον άνθρωπο – μα δρα ως αναγκαίο συμπλήρωμα, σε βαθμό που δίχως αυτήν ο άνθρωπος είναι ένα μηδενικό.
Κάθε άνθρωπος φέρει εσοχές στο σώμα του, τις οποίες συμπληρώνει με τσιπάκια – σε αντιστοιχία με έναν σκληρό δίσκο ή μια μητρική κάρτα που φέρουν υποδοχές usb πάνω τους. Τα τσιπάκια αποθηκεύουν χρήματα και πληροφορίες, ενώ καθιστούν δυνατή την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων δίχως τη διαμεσολάβηση της προφορικής γλώσσας – απλά και μόνο με τη σκέψη. Τα τσιπάκια φέρουν επίσης τη δυνατότητα να «φορτώσεις» (κάνοντας upload) τον εαυτό σου στον κοινό διαδικτυακό χώρο της κυβερνο-επαφής – ας το σκεφτούμε σαν ένα «τρισδιάστατο διαδίκτυο», στο οποίο μπορείς να εισχωρήσεις σαν ψηφιακή μονάδα και να αλληλεπιδράσεις με τους άλλους, μοιράζοντας έτσι τις πληροφορίες και εμπειρίες σου μαζί τους σε πραγματικό χρόνο. Με άλλα λόγια, μπορείς να «ζήσεις» την εμπειρία του άλλου.
Έτσι εξελίσσονται τα προγράμματα εκπαίδευσης στα σχολεία, για παράδειγμα, με τους μαθητές να μοιράζονται εμπειρίες ολογράμματος που φέρουν διδακτικό σκοπό, τέτοιες που τους μεταφέρουν σε μια κοινή ψηφιακή πραγματικότητα. Μα τα συγκεκριμένα προγράμματα θέλουν συνεχείς αναβαθμίσεις (upgrade) – και τα upgrade κοστίζουν. Η εκπαίδευση είναι εξ’ ολοκλήρου παραδομένη στον κόσμο του χρήματος, διαχωρίζοντας αυστηρά τους έχοντες από τους μη-έχοντες και με τους δεύτερους να δέχονται τη χλεύη και την περιφρόνηση των πρώτων.
Αντίστοιχες κοινές ψηφιακές εμπειρίες προσφέρουν τσιπάκια που παρέχουν εύκολες εικονικές αποδράσεις σε εναλλακτικές πραγματικότητες. Βάζεις το τσιπάκι στην εσοχή σου και – αυτό ήταν – εισχωρείς σώμα και σκέψη σε μια έναν άλλο κόσμο, ενώ παραμένεις πάντα ξαπλωμένος στον καναπέ του σπιτιού σου. Αν μάλιστα μοιραστείς το τσιπάκι με έναν φίλο, μπορείτε να «ζήσετε από κοινού» την εμπειρία σας. Μπορείς να ταξιδέψεις στο φεγγάρι ή να επιδοθείς σε αχαλίνωτα σεξουαλικά όργια – όλα προβλέπονται σε έναν κόσμο που υποκαθιστά τη μίζερη κοινωνική πραγματικότητα με έναν καταιγισμό εικονικών υποκατάστατων.
Η σημασία της τεχνολογίας δεν εξαντλείται μόνο στις απεριόριστες εικονικές δυνατότητες των τσιπ, μα αφορά και τα μηχανικά εμφυτεύματα που μπορεί να τοποθετήσει ένας άνθρωπος στο σώμα του, υποκαθιστώντας τα αδύναμα βιολογικά του μέλη με τεχνητά – τέτοια που του παρέχουν εξελιγμένες, ως και έξω-ανθρώπινες δυνατότητες. Μπορείς για παράδειγμα να τοποθετήσεις ένα εμφύτευμα που σου παρέχει αστραπιαία ταχύτητα. Η εμφύτευση τεχνικών οργάνων και μελών συνιστά αναγκαιότητα για όσους επιθυμούν να ξεχωρίζουν απ’ τη μάζα – και συχνά αποτελεί αναγκαία συνιστώσα για την επιβίωσή σου. Βέβαια τέτοιες δυνατότητες παρέχονται σε εκείνους που μπορούν να τις εξασφαλίσουν οικονομικά – και επιστρέφουμε πάλι στο κυρίαρχο μοτίβο μιας κοινωνίας όπου το χρήμα είναι το παν.
Η κοινωνία του Cyberpunk ελέγχεται από πολυεθνικούς κολοσσούς, η ιεραρχία των οποίων χάνεται βαθιά στα απαστράπτοντα φώτα των νέον πινακίδων και τις σκιές των μικροσκοπικών δρομίσκων όπου ανθεί το έγκλημα. Ασφαλώς σε έναν κόσμο που δίνει τόση σημασία στην εξασφάλιση νέων και καλύτερων τεχνολογικών εμφυτευμάτων, η μαύρη αγορά δίνει και παίρνει και το οργανωμένο έγκλημα ανθεί – ενώ οι πολυεθνικές μεταχειρίζονται σαν πιόνια τους πράκτορες που μπορούν να τους εξασφαλίσουν μεγαλύτερο μονοπώλιο στην αγορά της πολύτιμης τεχνολογίας.
Αυτός είναι, λοιπόν, ο κόσμος του Cyberpunk: Edgerunners! Αυτός, κύριοι, θα μπορούσε να είναι ο καπιταλισμός του μέλλοντός μας.
Η ομορφιά δεν χάθηκε ακόμα. Η αισθητική του Cyberpunk: Edgerunners
Σε αυτόν τον κόσμο ξετυλίγεται η ιστορία αυτού του εξαιρετικού άνιμε. Είναι η ιστορία του νεαρού Ντέιβιντ Μαρτίνεζ και της ομάδας του, των Edgerunners: μισθοφόρων που δρουν για λογαριασμό σκιερών φιγούρων, αναλαμβάνοντας δύσκολες αποστολές εξασφάλισης τεχνολογικών εμφυτευμάτων, βασιζόμενοι στις ξεχωριστές ικανότητες που τους παρέχουν τα προσωπικά τους εμφυτεύματα – άλλος είναι εξαιρετικά γρήγορος, άλλος είναι πολύ δυνατός, άλλος είναι ικανότατος χάκερ, κλπ.
Μέσα σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα, καταμεσής σκηνών καταιγιστικής δράσης και άφθονης βίας, κατορθώνουν να εισχωρήσουν με αριστοτεχνικό τρόπο σκηνές που εξυφαίνουν τα συναισθήματα και την προσωπικότητα των κεντρικών χαρακτήρων – και μας ωθούν να ταυτιστούμε μαζί τους. Σε μια σκηνή του δεύτερου επεισοδίου η Λούσι εξομολογείται στον Ντέιβιντ την ανάγκη της να «φύγει από αυτή την πόλη, στην οποία νιώθει παγιδευμένη». Οι δυο τους μοιράζονται μια σύντομη εικονική βόλτα στο φεγγάρι – και για λίγο έστω τους βλέπουμε να γελούν και να χαίρονται σαν μικρά παιδιά. Όταν όμως η εικονική πραγματικότητα λήξει, η γνώριμη εικόνα της Νυχτερινής Πολιτείας απλώνει την πολύχρωμη φιγούρα της απ’ το παράθυρο. Τα ίδια πάντα χρώματα της πόλης, το ίδιο πάντα μαύρο τ’ ουρανού. Η Λούσι με τον Ντέιβιντ απομένουν να κοιτάζουν μελαγχολικοί τη θέα απ’ το παράθυρο, νιώθοντας πως δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποδράσουν στην πραγματικότητα.
Η σκηνοθεσία του Hiroyuki Imaishi είναι αριστοτεχνική. Καταιγιστικά γρήγορη στις σκηνές δράσης, φέροντας έναν μελαγχολικό και ονειρικό τόνο στις περισσότερο ατμοσφαιρικές στιγμές, φανερώνει μια πλούσια γνώση ενός καλλιτεχνικού είδους που γνώριζε πάντα πώς να συνδυάζει την ατμόσφαιρα με τη δράση.
Ο σχεδιασμός των εισαγωγικών τίτλων συνιστά ένα αριστούργημα γραφιστικής αισθητικής. Η σύζευξη χρωμάτων και λέξεων, σε συνδυασμό με τη μουσική, δημιουργούν ένα αποτέλεσμα που μου έφερε κατά νου το Cowboy Bebop και την αισθητική των βιντεοπαιχνιδιών Persona. Είναι μια μοντέρνα αισθητική που ικανοποιεί απόλυτα το μάτι και συγχρονίζεται τέλεια με το περιεχόμενο της σειράς και το κυβερνοπάνκ στυλ – ένα στυλ το οποίο, κακά τα ψέματα, οι Ιάπωνες το παίζουν στα δάχτυλά τους. Σχεδόν μοιάζει να κατασκευάστηκε γι’ αυτούς.
Τέλος, οφείλω να κάνω μνεία στη μουσική. Όταν είδα το όνομα Akira Yamaoka στα credits της σειράς έπαθα πλάκα. Πριν πολλά χρόνια, εδώ στο blog, είχα κάνει μια μεγάλη παρουσίαση των 100 αγαπημένων μου δίσκων από τη δεκαετία των 00’s. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε, προφανώς αν έκανα πάλι τη λίστα θα είχα σημαντικές αλλαγές. Ωστόσο δύσκολα θα άλλαζα την πρώτη μου επιλογή. Στην πρώτη θέση είχα τοποθετήσει τα απίθανα soundtrack των παιχνιδιών Silent Hill – συνθέτης των οποίων ήταν ο Akira Yamaoka! Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους Ιάπωνες μουσικούς των τελευταίων 20 χρόνων, που γνωρίζει όσο λίγοι να εμπλουτίζει τη μουσική του με μια βαθιά ατμοσφαιρική διάσταση.
Και σα να μην έφταναν αυτά – Franz Ferdinand στο τραγούδι των τίτλων; Αλήθεια; Και άφθονες επιλογές από τον εναλλακτικό ροκ χώρο κατά τη διάρκεια της σειράς; Φτάνοντας ως το death metal; Και το αποκορύφωμα όλων… το “Let You Down” του Dawid Podsiadło στους τίτλους τέλους. Ένα τραγούδι για το οποίο δεν έχω λόγια.
Θα κλείσω με αυτό το τραγούδι την παρουσίαση. Μια παρουσίαση για μια σειρά που μπόρεσε να με αγγίξει βαθιά με την ιστορία της και να με μαγέψει με την υπέροχη αισθητική της. Μια σειρά που αποκαλύπτει για ποιον λόγο αγαπούμε τα άνιμε. Μια σειρά κινουμένων σχεδίων που είναι κατά πολύ ανώτερη από την πλειοψηφία των υπερπαραγωγών που βγάζει το Χόλυγουντ στις μέρες μας.
Τέλος – μια σειρά που καθρεφτίζει την πραγματικότητά μας. Όχι για να μας αποθαρρύνει – μα για να μας βοηθήσει να την αλλάξουμε. Γιατί η αγάπη και η ομορφιά μπορούν να έχουν έναν λόγο, ακόμη και στη σκληρότερη κοινωνική πραγματικότητα. Έναν λόγο μελαγχολικό και υποσχόμενο σαν τον ήχο μιας απαλής βροχόπτωσης πάνω σε μια ταλαιπωρημένη πολιτεία…
Ps – Για περισσότερα σχετικά αφιερώματα του Κουνελιού, δες τα ακόλουθα:
Η Δυστοπία και η Ιστορία της σε λογοτεχνία και κινηματογράφο
Ghost In The Shell: Μια κατάδυση στα βάθη της θρυλικής ταινίας anime
