Ας τελειώνουμε με την τελειότητα

Το ανθρώπινο είδος είμαστε ξακουστοί για την απαράμιλλη ικανότητά μας να γινόμαστε επιζήμιοι ο ένας στον άλλο, μέσα από την επιτηδευμένη διάδοση των ιδεοληψιών μας. Ανάμεσα σε αυτές τις ιδεοληψίες ανήκει και η αντίληψη της «τελειότητας».

Αφορμή για το σημερινό κείμενο έγινε μια γραπτή ευχή ενός γονέα σε φετινό αναμνηστικό σχολικό λεύκωμα της Έκτης Δημοτικού. Ο γονέας παρακινεί με στόμφο τα παιδιά να μην επιδιώκουν τίποτα περισσότερο, παρά την ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ στη ζωή τους. Με κεφαλαία γράμματα και τη λέξη να επαναλαμβάνεται συχνά στο κείμενο. Να μη συμβιβάζονται ποτέ με τη «μετριότητα». Να επιδιώκουν παντού και πάντα να είναι «τέλειοι».

Τέτοιες ήταν οι συμβουλές του γονέα απέναντι στους μαθητές. Και είμαι βέβαιος πως ακόμα και τώρα κάποιοι διαβάζουν αυτές τις γραμμές και διερωτώνται: «και γιατί είναι κακό να προτρέπεις τους άλλους να επιδιώκουν την τελειότητα;»

Ιδού, λοιπόν. Νά πως καταλήγουμε ολοένα και περισσότερο μια κοινωνία νευρωτικών, ξεκινώντας ήδη από τα παιδικά μας χρόνια! Οι γονείς κουρδίζουν τα παιδιά σαν στρατιωτάκια, επιβαρύνοντάς τα με τ’ απωθημένα μια ζωής και τις φρούδες φιλοδοξίες μιας αέναης ανεπάρκειας. Τα παιδιά καλούνται να δίνουν πάντα τον «καλύτερο εαυτό τους», να υπερβαίνουν εμπόδια, ν’ ανταγωνίζονται το ένα το άλλο μέσα από διαρκείς εξετάσεις και βαθμολογίες και συστήματα αξιολόγησης. Ο ανταγωνισμός των πάντων-ενάντια-στους-πάντες καλλιεργείται από νωρίς – και μαζί με αυτόν η αντίληψη πως πρέπει να τα βγάζεις πέρα «μόνος σου», «προσπαθώντας να ξεπεράσεις συνέχεια τον εαυτό σου», παλεύοντας να «σκαρφαλώσεις πιο ψηλά, ολοένα πιο ψηλά». Να γίνεις «τέλειος» και ακόμα «τελειότερος»!

Η ατέλεια είναι αδυναμία. Η αδυναμία ελάττωμα. Και το ελάττωμα πρέπει ν’ απαλείφεται! Από εκείνη την ατέλεια της εξωτερικής σου εμφάνισης («αχ, αυτά τα παραπανίσια κιλά») ως το ρούχο που πετάς όπως-όπως στο δωμάτιό σου («βάλε μια τάξη επιτέλους») – και από το «μέτριο» επάγγελμα («ως πότε θα κάνεις αυτή τη δουλειά;») ως τις συναισθηματικές σου «ανεπάρκειες» («δεν μίλησα σωστά και γι’ αυτό χάλασε η σχέση»)… ο ψυχαναγκασμός της «τελειότητας» δεν γνωρίζει όριο!

Επαναλαμβάνω. Η «τελειότητα» δεν έχει όριο. Διότι μετά το «τέλειο» ακολουθεί το «ακόμα τελειότερο»! Ο κυνηγός της τελειότητας μοιάζει να κυνηγάει τ’ άστρα μέσα από την αντανάκλασή τους στο νερό: αν πας να τα πιάσεις, μόνιμα θα σου διαφεύγουν!

******

Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που θεωρούν πως εκείνο που ονομάζουμε «κοινωνικό σύστημα» εντοπίζεται μέσα σε οικονομικούς δείκτες και στατιστικές κοινωνικής παραγωγής. Δεν συνειδητοποιούν πως κάθε «σύστημα» διαιωνίζεται πρώτα και κύρια μέσα από τα μυαλά και τις ιδέες των ανθρώπων – που καταλήγουν να το αναπαράγουν και να το ενισχύουν. Πως οι ιδέες γίνονται θεσμοί και οι θεσμοί με τη σειρά τους μετατρέπουν τις αφηρημένες ιδέες σε κάτι ανθεκτικό και στέρεο.

Τί θα ήταν το σύγχρονο εκπαιδευτικό μας σύστημα δίχως τα συστήματα ιεραρχικής αξιολόγησης που το χαρακτηρίζουν; Οι «καλοί μαθητές», οι «κακοί μαθητές»… και, φυσικά, οι «άριστοι». Οι «τέλειοι». Εκείνοι που άγγιξαν την κορυφή των κορυφών. Προσοχή, όμως, γιατί στην κορυφή χωράνε πάντα λίγοι. Θέλει αγώνα για να διατηρείσαι εκεί ψηλά.

Να αγχώνεσαι, λοιπόν! Να αγχώνεσαι αν έφτασες, μια φορά, ψηλά! Να αγχώνεσαι γιατί χρειάζεται να παραμείνεις εκεί πάση θυσία! Η πτώση είναι ατέλεια. Το λάθος είναι αξιοκατάκριτο. Στον αγώνα της τελειότητας δεν χωράνε λάθη!

Ιδού, μια από τις φρικτότερες ιδεοληψίες των καιρών μας.

Τί θα ήταν η κοινωνική πραγματικότητα που μας περιβάλλει δίχως την ιδέα του ανταγωνισμού; Την αντίληψη πως ένας άνθρωπος οφείλει να «χτίζει μόνος του τη μοίρα του, παλεύοντας ένας-ενάντια-σε-όλους»; Από τους επαγγελματικούς χώρους ως τις κυρίαρχες μόδες και τάσεις, φτάνοντας ως τα δημοφιλή τηλεοπτικά ριάλιτι, παντού κυριαρχεί το μοντέλο της κοινωνίας της ζούγκλας. Είσαι μόνος καταμεσής των θηρίων και καλείσαι να επιβιώσεις. Η επιτυχία ανήκει αποκλειστικά στις «ικανότητές» σου. Η αποτυχία… είναι δική σου ευθύνη! Απέτυχες, διότι δεν ήσουν τόσο «τέλειος» όσο έπρεπε!

Το αμερικανικό όνειρο αντεστραμμένο και ιδωμένο στην αληθινή του προοπτική. Μπορείς να το πεις και ιδεοληψία του ατομικιστικού καπιταλισμού.

Ασφαλώς η αντίληψη περί «τελειότητας» επεκτείνεται ως τους χώρους των καθημερινών μας σχέσεων. Σκέψου εκείνη τη σχέση που απέτυχε – μάλλον «έφταιγε» εκείνη η «ατέλειά» σου! Η λάθος κουβέντα που ξεστόμισες… τα κιλά που δεν ήταν στο σωστό τους όριο… το μαλλί που δεν είχε το κατάλληλο σχήμα… το άγγιγμα που εκσφενδονίστηκε τη λάθος ώρα… τα πεταχτά αυτιά, η στρουμπουλή μύτη, τα μικρά σου στήθη! Και τόσα άλλα! Μια ζωή παλεύουμε να ξεπεράσουμε τα κόμπλεξ που δημιουργήσαμε οι ίδιοι στους εαυτούς μας!

Και ποιον τρόπο επιλέγουμε για να τα ξεπεράσουμε; Δημιουργούμε κι άλλα κόμπλεξ! Αν «έφταιγε» εκείνη η ατέλειά σου, τότε χρειάζεται ν’ απαλείψεις τις ατέλειες! Να κάνεις σωστότερη δίαιτα, να φουσκώσεις τα βυζιά σου, ν’ αγοράσεις νέο αμάξι, καλύτερα ρούχα! Να γαμήσεις την καθημερινότητά σου αναζητώντας μια δουλειά που ν’ απομυζεί τον χρόνο σου – μα να σου εξασφαλίζει χρήμα, περισσότερο χρήμα! Με αυτό το τελευταίο ίσως ξεπεράσεις τις «ατέλειές σου», αγοράζοντας το πρότυπο ανθρώπου που πάντα ήθελες να γίνεις – που σε ΕΚΑΝΑΝ να θες να γίνεις!

Και αν δεν πετύχεις στους στόχους που έθεσες… ποτέ δεν είναι αργά! Υπάρχουν τα παιδιά σου! Μπορείς να τους μεταλαμπαδεύσεις τις αξίες σου! Εμπρός, γίνετε «τέλειοι»! Παλέψτε ο ένας με τον άλλο, ανταγωνιστείτε ο ένας τον άλλο, μην αρκείστε στη «μετριότητα»!

Πήρες καλό βαθμό στον έλεγχο; Την επόμενη φορά να πάρεις ακόμα καλύτερο! Έχεις μια όμορφη φατσούλα; Εντάξει – μα τί θα γίνει με εκείνα τα ψωμάκια κι εκείνη την περιφέρεια; Βρήκες μια δουλειά που σου εξασφαλίζει τη δυνατότητα κάποιας ανεξαρτησίας; Σύμφωνοι… μα έχε κατά νου μήπως βρεις κάτι καλύτερο στην πορεία! Κάτι που να εξασφαλίζει περισσότερα λεφτά, περισσότερο κύρος! Είσαι καλός… μα δεν είσαι «τέλειος»!

Ιδού το Έβερεστ! Εμπρός, βατράχια, χοροπηδήστε το ένα πάνω στ’ άλλο! Το βατράχι που θα χοροπηδήσει πιο ψηλά ίσως αγγίξει την κορφή!

Πρόσεξε όμως: όσο ψηλότερα χοροπηδάς, τόσο βαθύτερα σκάβεις στο έδαφος κάθε φορά που προσγειώνεσαι. Και αυτή η πτώση δεν θα επηρεάσει το σώμα σου… μα θα έχει σίγουρα επίδραση στο μυαλό και την ψυχή σου. Δεν θα σου αρκεί ποτέ εκείνο που κατάφερες – θα νιώθεις πως κινδυνεύεις να το χάσεις. Θα εντοπίζεις μόνιμα ατέλειες πάνω σου. Θα γυροφέρνεις με το φόβο της «ήττας» να σε περιτριγυρίζει. Η ομορφιά σου κινδυνεύει να σβήσει ανά πάσα στιγμή – ο χρόνος είναι ο χειρότερος εχθρός. Τα λεφτά σου κινδυνεύουν να χαθούν. Η κοινωνία είναι εναντίον σου – ο εαυτός σου είναι εναντίον σου. Θα κατηγορείς τον εαυτό σου για κάθε λάθος, κάθε παραστράτημα. Το άγχος θα συνιστά τον μονιμότερό σου σύντροφο.

Σαν άλλη κακιά βασίλισσα, θα κοιτάζεις τον Μαγικό Καθρέφτη και θα τον ρωτάς: «Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, είμαι η τελειότερη που υπάρχει;» Μα δεν θα βρίσκεις ποτέ ικανοποίηση. Γιατί πάντα και παντού θα υπάρχει κάποια τελειότερη από σένα.

Και θα βυθίζεσαι βαθύτερα στο άγχος και την ανασφάλεια.

Τί μένει; Να το μεταλαμπαδεύσεις στα παιδιά σου κάποια μέρα. Ίσως αυτά ν’ αγγίξουν την πολυπόθητη «τελειότητα». Κι έτσι θ’ απαλλαγείς απ’ την ιδέα που σε καταδυνάστευσε μια ζωή.

*******

Το παρόν κείμενο δεν συνιστά απολογία της μετριότητας. Κατά καμία περίπτωση δεν θεωρεί ο υπογράφων πως ο «συμβιβασμός με το μέτριο» θα έπρεπε να συνιστά στόχο των ανθρώπων. Κατά καμία περίπτωση δεν προτρέπω τον αναγνώστη να περιορίζει τους στόχους και την προοπτική του.

Ο υπογράφων όμως έχει δει πίσω από τις λέξεις – και γνωρίζει τον τρόπο που τις χρησιμοποιεί η κοινωνία μας. Γνωρίζει πως πίσω από την ιδέα της σύγχρονης «τελειότητας» ελλοχεύει μια βαθύτατη ψυχολογική ανεπάρκεια.

Σκέψου έναν άνθρωπο που υποφέρει από ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση (ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της τελειομανούς εποχής μας). Σκέψου τη μανία αυτού του ανθρώπου με το σιγύρισμα και την «τάξη». Η παραμικρή «ατέλεια» είναι ικανή να τον κάνει να χάσει τον ύπνο του! Η «τελειότητα» έχει μετατραπεί σε εμμονή. Μια κακή αμυχή στο ρούχο, ένα σημάδι που δεν έπρεπε να υπάρχει, ένα δόντι που πετάγεται λίγο παραπάνω απ’ το «κανονικό». Η κάλτσα που μπήκε στο λάθος συρτάρι. Η καληνύχτα που δεν ειπώθηκε με τον τρόπο που «έπρεπε».

Ένας άνθρωπος που κατατρύχεται από μια τέτοια ιδέα περί «τελειότητας» δεν είναι ποτέ ευτυχισμένος. Πάντα θα εντοπίζει μια ατέλεια – κάπου. Πάνω στον εαυτό του… και πάνω στους ανθρώπους που τον περιβάλλουν.

Όχι, κύριοι. Το παρόν κείμενο δεν δικαιολογεί την αδιαμφισβήτητη μετριότητα της εποχής μας: την πνευματική της ανεπάρκεια, την έλλειψη ηρωισμού της, την εγκατάλειψη των αξιών της. Μα προσπαθεί να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά: η «τελειότητα» ως αντίθετο της «μετριότητας» δεν συνιστά διέξοδο από αυτήν – μα την άλλη πλευρά του ΙΔΙΟΥ νομίσματος. Ας γίνει κατανοητό αυτό: αν θες πραγματικά να γίνεις καλύτερος, χρειάζεται να εγκαταλείψεις μια για πάντα τον ψυχαναγκασμό της τελειότητας… και να συνειδητοποιήσεις το εξής: κάθε τι που φωτίζει ο ήλιος φέρει και μια σκιά πίσω του. Δεν γίνεται ν’ απαλείψεις τη σκιά!

Η εποχή μας χρειάζεται λιγότερη «τελειότητα»… και περισσότερη ΑΠΟΔΟΧΗ. Αποδοχή του άλλου – και αποδοχή του εαυτού σου. Με τα καλά και τα κακά του.

Αποδοχή δεν σημαίνει συμβιβασμός. Σημαίνει δραπέτευση από το ψυχαναγκαστικό κλουβί της τελειότητας. Αυτό το τελευταίο δεν το όρισες εσύ για τον εαυτό σου – το όρισαν άλλοι για σένα.

Θες να γίνεις καλύτερος; Να γίνεις, αυτό λέω! Μα να γίνεις με τον ΔΙΚΟ ΣΟΥ ΤΡΟΠΟ.

Ποιος είναι αυτός ο τρόπος; Δεν θα στον υποδείξω – αλλιώς θα έπαυε να είναι δικός σου.

Να είσαι ελεύθερος – αυτό λέω εγώ. Και η ελευθερία αρχίζει με την αποδοχή της διαφορετικότητας – της δικής σου και των άλλων. Κι εδώ δεν χωρούν καλούπια. Η «τελειότητα» δεν γνωρίζει από διαφορετικότητες – προσπαθεί να εξισώσει τους πάντες μέσα στα ψυχαναγκαστικά της καλούπια.

Να είσαι διαφορετικός. Να εξελίσσεσαι – με τον τρόπο που ο ίδιος επιλέγεις. Πέρα και έξω από κλουβιά και ψυχαναγκασμούς. Εκείνο που στα δικά σου μάτια μοιάζει «ελάττωμα» και «ατέλεια»… στα μάτια κάποιου άλλου ίσως είναι όμορφο και αληθινό!

«Γίνε αυτός που είσαι» – έλεγε ο Νίτσε.

Κλείνω με μια αναφορά στην ιστορία της τέχνης – που μας συνδέει με την εικόνα που επέλεξα να κοσμήσω το κείμενο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι φημίζεται δίκαια ως μια από τις σημαντικότερες ιδιοφυίες στην ιστορία. Μεταξύ άλλων, τα υπέροχα ζωγραφικά του έργα χαρακτηρίζονται από μια βαθιά αίσθηση μυστηρίου και μια ατμόσφαιρα ανείπωτης ομορφιάς.

Κι όμως – λίγα από αυτά τα έργα “τελείωσαν”. Ήταν όλα… ατελή. Σκέψου το.

Τί είναι η «τελειότητα», αν όχι μια εναλλακτική λέξη για το «τέλος»;… Και για ποιο λόγο να θέλουμε να βάζουμε τέλη και τελείες; Υπάρχει πιο όμορφο πράγμα από το την αλλαγή, δίχως όρια και περιορισμούς; Έχεις σκεφτεί πόση γοητεία φέρει μέσα της, κάποιες φορές, η ατέλεια;

Η κοινωνική νεύρωση της τελειότητας μοιάζει με τεχνητό φράγμα που ύψωσαν καταμεσής της θάλασσάς σου. Σπάσε το φράγμα, λέω εγώ… και εξελίξου με τον τρόπο που εσύ επιλέγεις! Δίχως όρια, δίχως τέλη, δίχως ψυχαναγκασμούς.

Ας τελειώνουμε με την τελειότητα, λοιπόν!

Το Φονικό Κουνέλι, Απρίλης 22