Πέρα από τον ψυχολογικό ιό

Ένας ύπουλος ιός γυρίζει γύρω μας. Μα όχι – δεν αναφέρομαι στον γνωστό. Γι’ αυτόν μιλάνε άλλοι, λιγότερο ή περισσότερο αρμόδιοι. Αναφέρομαι σ’ έναν διαφορετικό ιό, επίβουλο και υποχθόνιο: στον ψυχολογικό ιό. Εκείνον που υποδύεται τη μορφή του άγχους, της φοβίας, της κρίσης πανικού. Αυτός ο ψυχολογικός ιός μεταδίδεται με περίσσια ευκολία – μπορεί εύκολα να χοροπηδήσει από έναν άνθρωπο σε άλλον και να διαδοθεί στα πλήθη σαν παλιρροϊκό κύμα. Και ξέρεις τι συμβαίνει όταν τα πλήθη έχουν αφεθεί στα κύματά του; Ξέρεις τι μπορεί να συμβεί σε μια κοινωνία καταβεβλημένη από φόβο;

Ακούω τους πάντες να συζητούν για τη σωματική μας υγεία – μα ελάχιστους να υπολογίζουν την ψυχολογική υγεία. Λες και η δεύτερη είναι η φτωχή αδερφή της πρώτης. Λες και ο άνθρωπος δεν συνιστά ψυχοσωματικό ον – σύνθετη λέξη όπου η «ψυχή» προηγείται, μάλιστα, του «σώματος».

Θα θέσω ένα παράδειγμα. Σκέψου να ξεσπά μια πυρκαγιά σ’ ένα κτίριο με τριάντα κατοίκους. Σκέψου τριάντα ανθρώπους πανικόβλητους. Θα μπορέσουν, άραγε, να αντιδράσουν όπως πρέπει, και να κάνουν τις απαραίτητες κινήσεις για τη διάσωσή τους; Ή θα καταλήξουν να ποδοπατάνε ο ένας πάνω στον άλλο προκειμένου να σωθούν;

Υποτιμάμε την ψυχολογία, διότι η κοινωνία μας εξυψώνει μόνο την εικόνα, το περίβλημα, την επιφάνεια – όχι το υπόβαθρο. Σε μια κοινωνία συνεπαρμένη ούτως ή άλλως με την εικόνα του σώματος, η ψυχοσύνθεση μοιάζει ασήμαντη και αδιάφορη. Σε μια κοινωνία προσδιοριζόμενη μόνο από αριθμούς και ποσοστά (ως εργατική δύναμη, ως ύψος μισθών, ως παραγωγικά ποσοστά, ως καταναλωτικά κέρδη), τι αξία μπορεί να έχει εκείνο που αισθάνεται ένας άνθρωπος; Ζούμε ως αριθμοί σε καταστατικά εταιριών, ως στατιστικά δεδομένα σε παραγωγικές μελέτες. Αποδεχόμαστε την αναλωσιμότητά μας πριν αποδεχτούμε τη θνητότητά μας. Σαν εργαζόμενοι, σαν εραστές, σαν πολίτες. Μαγευόμαστε από το περίβλημα και αρνούμαστε το περιεχόμενο – το δεύτερο συχνά παύει να υπάρχει, μοιάζει περιττό βάρος. Όταν δεν έχεις πια περιεχόμενο για να χάσεις παύεις να φοβάσαι πως θα χάσεις κάτι.

Μα είναι εκεί – είναι πάντα εκεί. Έχει τη δική του υπόγεια ζωή, κατά τον ίδιο τρόπο που έχει την υπόγεια ζωή του το σύνολο του οργανισμού μας. Σώμα και ψυχή μοιάζουν ενωμένα σε μια αδιάσπαστη ενότητα, τροφοδοτώντας το ένα το άλλο, ενημερώνοντας το ένα το άλλο, σφιχταγκαλιασμένα σαν αιώνιοι εραστές. Κι όμως – δες πως αποσπούμε με τη βία τον ένα απ’ το άλλο! Σαν τη ζυγαριά που γέρνει υπερβολικά προς τη μία πλευρά – ενώ η άλλη καταλήγει ν’ ατροφήσει, να μαραζώσει, να χαλάσει.

Τι γίνεται όμως σε μια ζυγαριά όταν γέρνει υπερβολικά προς τη μία πλευρά;

Οι αρχαίοι τόνιζαν την ενότητα του υγιούς σώματος και του υγιή νου. Μα φαίνεται τους ξεπεράσαμε σε σοφία. Πασχίζοντας να κάνουμε αθάνατο το σώμα, αφήσαμε το νου στη μοίρα του. Δεν μας είναι αναγκαίος. Μοιάζει με περιττό βάρος. Όταν σκέφτεσαι, είσαι αναγκασμένος να παίρνεις αποφάσεις, να φέρεις ευθύνες, να κάνεις λάθη. Και όταν αισθάνεσαι – ω, πόσο εκτεθειμένος είσαι σε κάθε αποτυχία, κάθε απώλεια, κάθε διάψευση! Ας μη σκέφτεσαι, λοιπόν! Ας μην αισθάνεσαι! Ας το κάνουν άλλοι για σένα – πόσο ελαφρύτερος νιώθεις έτσι!

Ζούμε σ’ έναν κόσμο που εξέλιξε αλματωδώς την τεχνολογία του, παράγοντας θαύματα που μας αφήνουν με ανοιχτό το στόμα – μα σε ψυχολογικό επίπεδο μάλλον βρισκόμαστε αιώνες πίσω. Η επικοινωνία μας δυσανασχετεί, η ενσυναίσθηση μας είναι άγνωστη, η ψυχολογία του βάθους μοιάζει σαν κακό ανέκδοτο. Η τέχνη; Η έκφραση; Διακοσμητικά στολίδια – καταχωνιασμένα ανάμεσα στις αναμφισβήτητες επιθυμίες μας να τρώμε, να πηδάμε και να καταναλώνουμε. Ο συνάνθρωπος συνιστά είτε μέσο για την εκπλήρωση του σκοπού μας, είτε εμπόδιο που χρειάζεται να υπερπηδήσουμε. Η «κοινωνία» το ίδιο.

Και αν δυσανασχετούμε; Αν νιώθουμε άγχος; Πως αντιδρούμε σε τέτοιες καταστάσεις; Συχνά δια της φυγής: βρίσκουμε τρόπους να αποδράσουμε από το πρόβλημα, αντί να το επιλύσουμε. Καταπίνουμε χαπάκια καταπολέμησης των συμπτωμάτων, καθώς αδυνατούμε να εντοπίσουμε την πηγή. Εμπλουτίζουμε τον εαυτό μας με υλικά αγαθά και πληροφόρηση και σεξουαλική εκτόνωση και γρήγορη ψυχαγωγία και like στο διαδίκτυο – και με αυτόν τον τρόπο καλύπτουμε την εσωτερική μας αδυναμία.

Θέλω να πιστεύω πως υπάρχει κι άλλος τρόπος. Όλοι μας προσδοκούμε το καλύτερο δυνατό για την υγεία μας – και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο προσπαθούμε να τηρούμε μια υπεύθυνη και συνετή στάση απέναντι σε μια κοινωνική κρίση πανδημίας. Μα μια προσπάθεια που δεν συνυπολογίζει τον ψυχολογικό παράγοντα είναι καταδικασμένη. Όσο προφυλάσσουμε το σώμα μας, άλλο τόσο χρειάζεται να προφυλάξουμε την ψυχοσύνθεσή μας. Η μεταδοτικότητα φόβου και αρνητισμού μπορεί να αποβεί εξίσου επικίνδυνη με κάθε μορφή κυριολεκτικού ιού. Είναι στο χέρι μας αν θα συμμετέχουμε στην ψυχολογική πανδημία – ή αν θα διατηρήσουμε τη λογική και την ψυχραιμία μας.

Επιλέγω να ζήσω και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο παίρνω τις προφυλάξεις μου και ενημερώνομαι στο μέτρο του αναγκαίου. Μα επιλέγω να ζήσω ΚΑΛΑ – και γι’ αυτό το τελευταίο δεν υπάρχει καμία ετοιμοπαράδοτη συνταγή. Και όταν με το καλό υποχωρήσουν οι πανδημίες και επανέλθουμε στους «κανονικούς» μας ρυθμούς, να ξέρεις – η κοινωνία μας θα συνεχίσει να νοσεί. Όσο παραγνωρίζει την ψυχολογία θα συνεχίσει να νοσεί. Κι εμείς θα τρέχουμε μονίμως να ξεφύγουμε – όχι από ιούς, μα από τους εαυτούς μας.

Ο δρόμος της ψυχολογικής υγείας βρίσκεται μέσα σου – μέσα μας.

Το Φονικό Κουνέλι, Μάρτιος του 20