Μέρες της δεκαετίας του 1930 στη Γερμανία. Μια εποχή που ο κόσμος έμοιαζε να έχει τρελαθεί – και εκατομμύρια πολιτών παραληρούσαν εκστασιασμένοι μπρος στα φανατικά ιδεολογήματα ενός παρανοϊκού ηγέτη κι ενός επιτελείου που γνώριζε περίφημα την τέχνη της προπαγάνδας. Ο ναζισμός ήταν πρώτα απ’ όλα ένα μαζικό φαινόμενο – και αυτή η φωτογραφία μας υπενθυμίζει πως αγαπημένη τακτική κάθε προπαγάνδας είναι η εμφύτευση των ιδεών της στη σκέψη και τις αντιλήψεις των παιδιών.
Προέρχεται απ’ το Μουσείο της Ιστορίας των Παιχνιδιών της Νυρεμβέργης, που είχα την τύχη να επισκεφτώ πριν λίγα χρόνια. Υπέροχο μουσείο, γεμάτο πανέμορφα εκθέματα. Μέρος της ιστορίας των παιχνιδιών, όμως, είναι κι εκείνα τα παιχνίδια που ήταν δημοφιλή στις χειρότερες εποχές – και στα τέλη της δεκαετίας του 30, ναζιστικά στρατιωτάκια σαν αυτά που βλέπετε παράγονταν κατά εκατομμύρια στη Γερμανία. Πολλά απεικόνιζαν τον ίδιο τον Χίτλερ.
Η Χιτλερική Νεολαία ήταν υποχρεωτική για κάθε παιδί άνω των έξι ετών. Για τους δασκάλους των καιρών, αντίστοιχα, υπήρχε ο ναζιστικός Σύλλογος Δασκάλων – και κάθε δάσκαλος όφειλε να εγγραφεί σε αυτόν. Και αν κάποιος επέλεγε ν’ απέχει, ή επέλεγε να μη στείλει το παιδί του στη Χιτλερική Νεολαία, μπορούσε εύκολα να στιγματιστεί ως “εχθρός του έθνους” – ακόμα και από τους ίδιους τους γείτονές του. Οι πάντες υποπτεύονταν ο ένας τον άλλο. Ναζί και έθνος είχαν ταυτιστεί – και ο μόνος τρόπος ν’ αντισταθείς σε αυτό το κύμα τρόμου, ήταν να εγκαταλείψεις τη χώρα. Όπου δεν υπήρχε υποταγή, δέσποζε ο φόβος. Ο Μπρεχτ το απεικονίζει εξαιρετικά στον “Τρόμο και Αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ”.
Θέλοντας και μη, λοιπόν, τα παιδιά έπαιζαν με αυτά τα στρατιωτάκια. Σχημάτιζαν σχηματισμούς μάχης στο σαλόνι του σπιτιού τους και ξεφώνιζαν χαρούμενα “μπουμ-μπουμ!” και “πίου-πίου!”
Πάμε λίγα χρόνια μπροστά: Αρχές του 1945 και ο πόλεμος ξεφυσάει τις έσχατες νεκρώσιμες ανάσες του. Το Βερολίνο είναι περικυκλωμένο ανατολικά απ’ τους Σοβιετικούς και δυτικά απ’ τους Αμερικανούς. Ο κλοιός σφίγγει ολοένα και περισσότερο για τους ναζί – και ο Χίτλερ, παράφορος, έχοντας χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα, διατάζει “πόλεμο μέχρι εσχάτων”.
Όλοι έπρεπε να πεθάνουν για τον Φύρερ – ακόμα και τώρα που ήταν βέβαιο πως η μάχη έχει χαθεί. Ο Χίτλερ έφτασε να διατάξει την αυτοκαταστροφή της εγχώριας βιομηχανίας, αδιαφορώντας για το γεγονός πως θα οδηγούσε έτσι στη λιμοκτονία του λαού του. Διέταξε να πολεμήσουν οι πάντες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των εφήβων της Χιτλερικής Νεολαίας που ίσως δεν είχαν πιάσει ξανά όπλο στα χέρια τους. Δεν τον ένοιαζε αν εξολοθρευόταν η γερμανική νεολαία. Δεν τον απασχολούσε αν χανόταν το μέλλον της χώρας του. Ο κόσμος είχε χαθεί γι’ αυτόν – κι έπρεπε να πεθάνει μαζί του.
Ήταν από τις ελάχιστες φορές που κάποιοι υφιστάμενοί του αρνήθηκαν να τον ακούσουν. Μες στον ορυμαγδό των έσχατων στιγμών της καταστροφής, παρακίνησαν τους νέους της Χιτλερικής Νεολαίας ν’ αφήσουν τα όπλα και να γυρίσουν σπίτια τους. “Έχουμε χάσει. Γυρίστε να σωθείτε”, τους είπαν.
Πολλά απ’ αυτά τα παιδιά δεν επέλεξαν να γυρίσουν. Βαθιά εμποτισμένα με την πίστη στον Φύρερ, φανατισμένα με τα ιδανικά της εθνικιστικής Γερμανίας, έμειναν να σκοτωθούν.
Και σκοτώθηκαν. Δεν είχαν κάνει μια δουλειά στη ζωή τους, δεν είχαν ίσως ζήσει το φιλί μιας κοπέλας – μα σκοτώθηκαν για τον αρχηγό τους. Τον αρχηγό τους, που, την ίδια ώρα, τερμάτιζε τη ζωή του. Ιδού, λοιπόν, τα ναζιστικά παιχνίδια, που καταλαμβάνουν πλέον ένα ράφι στο Μουσείο της Ιστορίας των Παιχνιδιών. Παιχνίδια για παιδιά που δεν έγιναν ενήλικες.
Είμαι βέβαιος πως πολλοί από αυτούς τους νέους που σκοτώθηκαν έπαιζαν με αυτά τα παιχνίδια λίγα χρόνια πριν το τέλος. Σχημάτιζαν σχηματισμούς μάχης στο σαλόνι του σπιτιού τους και ξεφώνιζαν χαρούμενα “μπουμ-μπουμ!” και “πίου-πίου!”
Υστερόγραφο. Αν βρήκες βαρύ το κείμενο, αναγνώστη, μπορείς να κατευθυνθείς σε αυτή την ανάλαφρη ταξιδιωτική ανάρτησή μου, όπου αναφέρομαι αναλυτικότερα στο Μουσείο των Παιχνιδιών!
Το Φονικό Κουνέλι, Μάρτιος 23
