Μικρές, Γυμνές Αλήθειες. Τα Αξιώματα του Λα Ροσφουκώ

Το πνεύμα, από αδράνεια και οκνηρία, προσηλώνεται συνήθως μονάχα σε ό,τι εύκολο και ευχάριστο του είναι: η τάση αυτή θέτει διαρκώς όρια στη γνώση μας· ποτέ κανείς δεν μόχθησε να εκτείνει το μυαλό του, να το πάει μακρύτερα από τα όριά του.

Θα κοκκινίζαμε συχνά και για τις ευγενέστερές μας πράξεις, εάν μπορούσε ο κόσμος να υποπτευθεί τ’ αληθινά τους κίνητρα.

Η αρετή δεν θα πήγαινε τόσο μακριά αν δεν της έκανε παρέα στο δρόμο της η ματαιοδοξία.

Η ιδιοτέλεια μιλάει γλώσσες κάθε λογής και παίζει πληθώρα ρόλων – ως κι αυτόν της ανιδιοτέλειας.

Λίγοι οι λογικοί, νομίζουμε· και θεωρούμε λογικούς εκείνους μόνο που συμμερίζονται τη γνώμη μας.

Σπεύδουμε να επικρίνουμε των αλλωνών τα λάθη, δύσκολα όμως τα χρησιμοποιούμε προκειμένου τα δικά μας να διορθώσουμε.

Με ορισμένες καλές ιδιότητες συμβαίνει ό,τι και με τις αισθήσεις· εκείνοι που τις στερούνται μήτε να τις διακρίνουνε μπορούν μήτε να τις καταλάβουν.

Ο έρωτας ο αληθινός σαν τα φαντάσματα είναι· όλοι μιλούν γι’ αυτόν, λίγοι τον έχουν δει.

Η ελπίδα και ο φόβος είναι αχώριστοι, και δεν υπάρχει φόβος χωρίς ελπίδα μήτε ελπίδα δίχως φόβο.

***

Λόγια ενός ανθρώπου που έσκαψε δίχως φόβο στα μύχια της ανθρώπινης φύσης – ό,τι και αν σημαίνει αυτή η τελευταία. Ενός ευγενούς του 17ου αιώνα που κάποια στιγμή κουράστηκε να σκαρφαλώνει σε αυτή την αδιάκοπη, ανελέητη σκάλα της κοινωνικής φιλοδοξίας, όμοια τότε όπως και τώρα · είχε, βλέπετε, διακρίνει τη λίγδα πάνω στα σκαλοπάτια, τη σκόνη κάτω απ’ το πολυτελές χαλί. Είχε δει τον άνθρωπο γυμνό και ήταν αδύνατο πια να τον φανταστεί με ρούχα και κοσμήματα – διέκρινε πλέον την υποκρισία πίσω από τα τελευταία. Υποκρισία όχι μόνο απέναντι στους άλλους, μα συχνά, απέναντι και στον ίδιο τον εαυτό μας.

Ο λόγος για τον Φραγκίσκο τον ΣΤ΄, Πρίγκιπα του Μαρσιγιάκ, δεύτερο Δούκα του Λα Ροσφουκώ – ο οποίος, εν συντομία, έγινε γνωστός απλά ως Λα Ροσφουκώ! Η ζωή του ήταν γεμάτη περιπέτειες – από μόνη της θα μπορούσε να αποτελέσει το θέμα κάποιου μυθιστορήματος ή μιας ταινίας. Ζώντας τις μηχανορραφίες της γαλλικής Αυλής του Λουδοβίκου ΙΓ’, της συζύγου του, Άννας της Αυστριακής και του περιβόητου Καρδινάλιου Ρισελιέ, συμμετέχοντας στο περιπετειώδες κλίμα μιας εποχής όπου η ραδιουργία ήταν νόμος και ο νόμος εξουσία, συμμετέχοντας σε μάχες και πολέμους, σε έρωτες και ρομάντζα με μεγάλες κυρίες των καιρών του, ο Λα Ροσφουκώ γνώρισε σε βάθος την κωμωδία των ανθρωπίνων πραγμάτων. Και όταν κάποια στιγμή, κουρασμένος, παραιτήθηκε απ’ το ατέρμονο αυτό παιχνίδι, αποφάσισε να γράψει· να εξωτερικεύσει γραπτώς όσα ήταν αδύνατο να εκφράσει με άλλο τρόπο.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν, εν έτει 1664, τα περίφημα «Αξιώματά» του. Μια συλλογή αποφθεγμάτων και μικροσκοπικών, στην πλειοψηφία τους, γνωμικών, τα οποία περιγράφουν την ανθρώπινη κατάσταση δίχως καμία απολύτως διάθεση εξιδανίκευσης. Η ιδιοτέλεια, η φιλαυτία, η ματαιοδοξία, το συμφέρον, τα πάθη και η τύχη – αυτά κινούν τον άνθρωπο, αν όχι εξ’ ολοκλήρου, σίγουρα περισσότερο απ’ όσο θα ήθελε να νομίζει. «Οι αρετές μας συνήθως είναι κακίες μεταμφιεσμένες», υποστήριζε ο Λα Ροσφουκώ, ξεγυμνώνοντας τους κώδικες ηθικής και τον καθωσπρεπισμό απ’ το υποκριτικό περίβλημά τους. Η επιρροή που άσκησε σε μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως τον Φρειδερίκο Νίτσε, υπήρξε καταλυτική.

Και με τα κείμενά του αυτά ο Λα Ροσφουκώ απέδειξε γιατί η πένα είναι ισχυρότερη απ’ το ξίφος.

Σκοπός του Λα Ροσφουκώ δεν ήταν να απομυζήσει τον άνθρωπο από κάθε τί ευγενικό και άξιο μέσα του· δεν υπήρξε μηδενιστής ή πεσιμιστής. Η εξυπνάδα, τόνιζε, συνίσταται στην αναγνώριση της ορθής αξίας των πραγμάτων. Κοινώς, να λέμε τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη, όπως αναφέρει και η γνωστή παροιμία. Σ’ έναν κόσμο στον οποίο βασιλεύει η υποκρισία του φαίνεσθαι, το ένστικτο του μιμητισμού και η ανουσιότητα των κάλπικων αγαθών, συχνά χάνουμε την ουσία μέσα από τα μάτια μας. Φτάνουμε να υποκρινόμαστε οι ίδιοι στους εαυτούς μας. Κοιτάζουμε διαρκώς ψηλά, αγνοώντας το χώμα – και τη σκόνη και τη λάσπη – που πατούν τα πόδια μας. Βιαζόμαστε να δείξουμε το δάχτυλο, να κατηγορήσουμε άλλους, να υπεραμυνθούμε για ιερά και δίκαια, να υπερασπίσουμε τις ανώτερές μας αρετές και τα ευγενή αισθήματά μας – αποφεύγοντας όμως την αυτοκριτική, δίχως να κοιτάζουμε μέσα στον ίδιο τον εαυτό μας.

Μα αν το κάνουμε – αν αναγνωρίσουμε τις αρνητικές όψεις του εαυτού μας, το ίδιο όπως και τις θετικές· ίσως τότε να μην γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι· μα θα έχουμε γίνει περισσότερο ειλικρινείς. Περισσότερο έντιμοι. Γιατί αποδέχεται καλύτερα τη γύμνια εκείνος που την βλέπει όπως είναι – δίχως εξωραϊσμούς, με τα καλά και τα κακά της.

Και αν ο Λα Ροσφουκώ έγραφε πριν τέσσερις σχεδόν αιώνες, μην έχετε καμιά αμφιβολία: και σήμερα οι άνθρωποι φοβόμαστε τη γύμνια μας, το ίδιο όπως και τότε. Γι’ αυτό την καλλωπίζουμε και την επεξεργαζόμαστε και την ντύνουμε με τα ωραιότερα των ρούχων – ενίοτε φτάνουμε να αρνηθούμε πως υπάρχει.

Τα «Αξιώματα» του Λα Ροσφουκώ κυκλοφορούν σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Ερατώ, σε μετάφραση Γιώργου Ίκαρου-Μπαμπασάκη. Από τα 641 συνολικά αξιώματα-αποφθέγματα του βιβλίου, επέλεξα 83 και σας τα παρουσιάζω.

Τα λόγια που ακολουθούν ανήκουν στον αξιότιμο κύριο Λα Ροσφουκώ. Ας αφεθούμε στη δύναμη της πένας του.

Λα Ροσφουκώ – Επιλογή από τα «Αξιώματα»

Τα πάθη συχνά γεννούν τ’ αντίθετά τους πάθη· η φιλαργυρία, μερικές φορές, τη σπατάλη γεννάει· και η σπατάλη, τη φιλαργυρία. Γίνεται συχνά κανείς αποφασιστικός από αδυναμία, και τολμηρός από δειλία.

Αν δεν είχαμε ελαττώματα, δεν θα μας προξενούσε ηδονή τόσο πολύ να εντοπίζουμε ελαττώματα στους άλλους.

Η ιδιοτέλεια μιλάει γλώσσες κάθε λογής και παίζει πληθώρα ρόλων – ως κι αυτόν της ανιδιοτέλειας.

Δεν έχουμε το σθένος ν’ ακολουθήσουμε τη λογική μας ως τις έσχατες συνέπειές της.

Ποτέ δεν είμαστε τόσο ευτυχισμένοι όσο φανταζόμαστε· ποτέ δεν είμαστε τόσο δυστυχισμένοι όσο νομίζουμε.

Όσο μεγάλα πλεονεκτήματα και να χαρίζει, δεν είναι η Φύση από μόνη της, αλλά η Φύση και η Τύχη μαζί που κάνουνε τους ήρωες.

Ο έρωτας ο αληθινός σαν τα φαντάσματα είναι· όλοι μιλούν γι’ αυτόν, λίγοι τον έχουν δει.

Δεν βρέθηκε μεταμφίεση ικανή να κρατήσει για πολύ τον έρωτα κρυφό όταν υπάρχει, και ούτε τέχνημα ικανό να τον προσποιηθεί όταν δεν υπάρχει.

Αυτό που οι άνθρωποι «φιλία» ονόμασαν είναι απλώς αμοιβαιότητα συμφερόντων, ανταλλαγή καλών υπηρεσιών· τίποτ’ άλλο, τελικά, παρά ένας εμπορικός διακανονισμός μέσω του οποίου πάντα η φιλαυτία κάτι θα αποκομίσει.

Η φιλαυτία μεγεθύνει ή σμικρύνει στα μάτια μας τις καλές ιδιότητες των φίλων μας ανάλογα με την ικανοποίηση που μας προσφέρουν· κρίνουμε την αξία τους από το πώς τα πάνε μαζί μας.

Η κοινωνική ζωή δεν θα βαστούσε για καιρό αν ο ένας δεν ήτανε, κατά καιρούς, του άλλου το κορόιδο.

Το μυαλό· αυτό το αιώνιο κορόιδο της καρδιάς!

Δεν προσφέρουμε τίποτα πιο απλόχερα, όσο τις συμβουλές μας.

Αν, καμιά φορά, αντιστεκόμαστε στα πάθη μας, συμβαίνει επειδή αυτά δεν είναι και τόσο δυνατά, και όχι επειδή είμαστε δυνατοί εμείς.

Οι δολιότητες και οι προδοσίες δεν προέρχονται παρά από την έλλειψη ικανοτήτων.

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θα είχαν ποτέ τους ερωτευτεί αν δεν είχαν ακούσει να γίνεται λόγος περί έρωτος.

Πολλές φορές κάνουμε επαίνους δηλητηριώδεις που αποκαλύπτουνε δολίως, σ’ εκείνους που επαινούμε, ορισμένα ελαττώματα που δεν θα τολμούσαμε με άλλους τρόπους να επισημάνουμε.

Η τύχη από πολλά μας θεραπεύει ελαττώματα που η λογική δεν θα μπορούσε ποτέ να θεραπεύσει.

Η ελπίδα όσο και αν μια ψεύτρα ξελογιάστρα είναι, στο τέρμα της ζωής από ένα μονοπάτι ευχάριστο μας οδηγεί.

Είναι καλύτερα να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας προκειμένου να υπομένουμε τις αναποδιές που μας τυχαίνουν παρά προκειμένου να προβλέπουμε εκείνες που ενδέχεται να μας συναντήσουν.

Οι δήθεν κύριοι είναι άνθρωποι που τα ελαττώματά τους, τόσο από τους άλλους όσο κι από τον εαυτό τους, κρύβουν. Οι αληθινοί κύριοι είναι όσοι τα ξέρουν στην εντέλεια και τα αναγνωρίζουν.

Η αρετή δεν θα πήγαινε τόσο μακριά αν δεν της έκανε παρέα στο δρόμο της η ματαιοδοξία.

Υπάρχουν άνθρωποι που τα ελαττώματα τους πάνε, κι άλλοι που λιγότερο χαριτωμένους οι αρετές τους κάνουν.

Η αγάπη για τη φήμη, ο φόβος της ατίμωσης, τα σχέδια πλουτισμού, ο πόθος να κάνεις τη ζωή σου άνετη και απολαυστική, καθώς και η παρόρμηση τους άλλους να ταπεινώνεις, είναι συχνά οι αιτίες της ανδρείας, της τόσο φημισμένης στους ανθρώπους.

Η τέλεια ανδρεία συνίσταται στο να κάνεις δίχως μάρτυρες αυτό που θα ‘σουν ικανός να κάνεις μπροστά στον κόσμο όλο.

Λίγα τ’ ακατόρθωτα· δεν μας λείπουν τα μέσα κάτι για να πετύχουμε, η επιμέλεια και η επιμονή μας λείπουν.

Η υπέρτατη εξυπνάδα· άψογα να γνωρίζεις των πραγμάτων την αξία.

Τίποτα δεν είναι τόσο μεταδοτικό όσο το παράδειγμα, και δεν κάνουμε κάποιο μεγάλο καλό ή κάποιο μεγάλο κακό, δίχως να εμπνεύσουμε κάτι το παρόμοιο. Τις καλές πράξεις από άμιλλα μιμούμαστε και τις κακές λόγω της έμφυτης μνησικακίας μας, που η αιδώς αιχμάλωτη κρατούσε ενώ τώρα το παράδειγμα την ελευθερώνει.

Αυτό που γενναιοδωρία αποκαλούμε είναι, το πιο συχνά, η ματαιοδοξία του προσφέρειν, που μας αρέσει πιο πολύ από εκείνο που προσφέρουμε.

Η λύπηση είναι συχνά η αίσθηση των δικών μας δεινών μες στα δεινά των άλλων· μια επιδέξια προνοητικότητα είναι απέναντι στις αναποδιές που μπορούνε να μας τύχουν· δίνουμε στους άλλους τη βοήθειά μας ώστε κι αυτοί να μας βοηθήσουν σε παρόμοιες περιστάσεις, και οι υπηρεσίες αυτές που τους παρέχουμε δεν είναι παρά δώρα που προκαταβολικά στον εαυτό μας δίνουμε.

Η νιότη είναι μια μέθη αδιάκοπη· είναι ο πυρετός της λογικής.

Η χάρη του καινούργιου στον έρωτα είναι ό,τι και η στιλπνότητα της φρεσκάδας στα φρούτα· δίνει μια γυαλάδα που σβήνει εύκολα και που δεν επανέρχεται ποτέ.

Στον έρωτα η απουσία μειώνει τα μέτρια πάθη και εντείνει τα μεγάλα, όπως ο άνεμος που σβήνει το κερί αλλά φουντώνει τη φωτιά.

Ορισμένοι κακοί θα ήταν λιγότερο επικίνδυνοι αν τίποτα το καλό δεν απέμενε εντός τους.

Εκείνους που καθόλου δεν εκτιμούμε, δύσκολα τους αγαπάμε· αλλά κι εκείνους που εκτιμούμε κι από τον εαυτό μας πιο πολύ, πάλι δύσκολα τους αγαπάμε.

Πολλοί περιφρονούν το χρήμα· λίγοι ξέρουνε να το δίνουνε απλόχερα.

Η ιδιοτέλεια, που τόσο την μέμφονται για όλα τα εγκλήματά μας, συχνά αξίζει να επαινεθεί και για τις πράξεις τις καλές μας.

Είναι θαυμαστό μέσα σου σπουδαίος να αισθάνεσαι· είναι, όμως, γελοιοδέστατο στους άλλους τον σπουδαίο να παριστάνεις.

Η μετριοφροσύνη αναγορεύτηκε αρετή, για να μετριάζεται των σπουδαίων η φιλοδοξία και να παρηγορούνται οι μέτριοι για τη λιγοστή τους τύχη και αξία.

Έρχονται, καμιά φορά, στη ζωή κάτι αναποδιές που μονάχα όσοι λιγάκι τρέλα έχουνε, ξέρουν να τους ξεφύγουν.

Οι εραστές κι οι ερωμένες δεν πλήττουνε ποτέ· μιλάνε διαρκώς για τους εαυτούς τους.

Στη ζήλια υπάρχει περισσότερη φιλαυτία παρά έρωτας.

Δεν μπορούν, επί μακρόν, να διατηρηθούν τα αισθήματα που οφείλουμε να τρέφουμε προς τους φίλους μας και όσους καλό μας κάνουν, εάν τον εαυτό μας ελεύθερο θεωρούμε να θίγει κάθε τόσο τα ελαττώματα και τις ατέλειές τους.

Παραδεχόμαστε ορισμένα ασήμαντα ελαττώματά μας, για να πείσουμε τους άλλους έτσι πως δεν έχουμε μεγάλα.

Όσο αγαπάμε, συγχωράμε.

Οι γυναίκες είναι λιγότερο ικανές τη φιλαρέσκεια παρά τα πάθη τους να συγκρατήσουν.

Με ορισμένες καλές ιδιότητες συμβαίνει ό,τι και με τις αισθήσεις· εκείνοι που τις στερούνται μήτε να τις διακρίνουνε μπορούν μήτε να τις καταλάβουν.

Όπως και τα φυτά, έτσι και οι άνθρωποι έχουν κρυμμένες ιδιότητες που μονάχα η τύχη φέρνει στο φως.

Λίγοι οι λογικοί, νομίζουμε· και θεωρούμε λογικούς εκείνους μόνο που συμμερίζονται τη γνώμη μας.

Τις πιο πολλές φορές, επαινούμε ανεπιφύλακτα αυτούς που μας θαυμάζουν.

Οι περισσότερες ενάρετες γυναίκες είναι κρυμμένοι θησαυροί, που είναι ασφαλείς γιατί δεν τους αναζήτησε κανείς.

Είναι σχεδόν πάντα φταίξιμο του εραστή το ότι δεν συνειδητοποιεί πότε έπαψε η ερωμένη να τον αγαπά.

Οι περισσότεροι νέοι νομίζουν πως είναι αεράτοι, ενώ δεν είναι παρά αναιδέστατοι και άξεστοι.

Ο φθόνος διαλύεται απ’ την αληθινή φιλία· η φιλαρέσκεια, απ’ την αληθινή αγάπη.

Η βία που ασκείς στον εαυτό σου για να μείνεις πιστός σε ό,τι αγαπάς, δεν αξίζει πιο πολύ από την ίδια την απιστία.

Θεωρούν τυφλή την Τύχη όσοι δεν ευνοούνται απ’ αυτήν.

Θα ‘πρεπε να φερόμαστε στην τύχη όπως και στην υγεία· να την απολαμβάνουμε όταν είναι καλή, να την υπομένουμε όταν είναι κακή, και να μην καταφεύγουμε σε δραστικά αντίδοτα παρά μονάχα όταν η ανάγκη είναι απόλυτη.

Θα κοκκινίζαμε συχνά και για τις ευγενέστερές μας πράξεις, εάν μπορούσε ο κόσμος να υποπτευθεί τ’ αληθινά τους κίνητρα.

Στον έρωτα αυτός που πρώτος θεραπεύεται, θεραπεύεται καλύτερα.

Λίγοι ξέρουν να γερνούν.

Συγχωρούμε εύκολα τους φίλους μας εφόσον τα ελαττώματά τους δεν μας αφορούν.

Ευκολότερα τον άνθρωπο-εν-γένει τον γνωρίζεις, παρά κάποιον συγκεκριμένο άνθρωπο.

Η Τύχη και η Ιδιοτροπία τον κόσμο κυβερνούν.

Στη φιλία, όπως και στον έρωτα, είμαστε συχνά πιο ευτυχισμένοι εξαιτίας όσων δεν ξέρουμε, παρά όσων γνωρίζουμε.

Στα μεγάλα εγχειρήματα, θα ‘πρεπε να συγκεντρώνεσαι όχι τόσο στο να δημιουργείς τις ευκαιρίες όσο στο να επωφελείσαι από εκείνες που σου προκύπτουν.

Θα ‘ταν καλύτερα για μας ν’ αφήνουμε όπως είμαστε να μας δουν από το να πασχίζουμε να εμφανιστούμε όπως δεν είμαστε.

Ποτέ δεν ποθούμε παθιασμένα ό,τι μέσω της λογικής μονάχα ποθούμε.

Στις πρώτες ερωτικές τους περιπέτειες, οι γυναίκες ερωτευμένες με τον εραστή τους είναι· στις μετέπειτα, είναι ερωτευμένες μονάχα με τον έρωτα.

Η επιθυμία για συμπόνια ή θαυμασμό είναι, συνήθως, το βασικό κίνητρο της εμπιστοσύνης μας προς τους άλλους.

Το πνεύμα, από αδράνεια και οκνηρία, προσηλώνεται συνήθως μονάχα σε ό,τι εύκολο και ευχάριστο του είναι: η τάση αυτή θέτει διαρκώς όρια στη γνώση μας· ποτέ κανείς δεν μόχθησε να εκτείνει το μυαλό του, να το πάει μακρύτερα από τα όριά του.

Πιο πολύ στο πνεύμα τεμπελιάζουμε παρά στο σώμα.

Ορισμένοι τόσο ρηχοί και επιπόλαιοι είναι, που καταντούν ανίκανοι να έχουν αληθινά ελαττώματα ή προσόντα αυθεντικά.

Ορισμένοι νιώθουν τόσο πλήρεις που, όταν είναι ερωτευμένοι, καταφέρνουν με το ίδιο τους το πάθος πιο πολύ να ‘ναι απασχολημένοι, παρά με την αγαπημένη τους.

Εκείνοι που υπερτιμούν την υψηλή καταγωγή τους δεν εκτιμούνε αρκετά τις απαρχές της.

Ως θνητοί που είμαστε, όλα τα φοβόμαστε· όλα, πάλι, τα ποθούμε, ωσάν αθάνατοι να είμαστε.

Η ελπίδα και ο φόβος είναι αχώριστοι, και δεν υπάρχει φόβος χωρίς ελπίδα μήτε ελπίδα δίχως φόβο.

Δεν θα ‘πρεπε να θιγόμαστε όταν οι άλλοι μας κρύβουν την αλήθεια, μια που κι εμείς τόσο συχνά από εμάς την κρύβουμε.

Σπεύδουμε να επικρίνουμε των αλλωνών τα λάθη, δύσκολα όμως τα χρησιμοποιούμε προκειμένου τα δικά μας να διορθώσουμε.

Οι εραστές δεν βλέπουν της ερωμένης τα ψεγάδια παρά μονάχα αφού η έκσταση σβήσει και χαθεί.

Είναι πιο δύσκολο να κρύβεις τα αισθήματα που έχεις, παρά να επιδεικνύεις εκείνα που δεν έχεις.

Αφού ο ολιγαρκής, ο ευτυχέστερος είναι των ανθρώπων, οι μεγάλοι και οι φιλόδοξοι είναι οι πλέον δυστυχείς, μια που αμέτρητα είναι τα αγαθά που τους χρειάζονται για να τους δώσουν ευτυχία.

Πριν με σφοδρότητα κατιτί ποθήσουμε, θα ‘ταν καλό να δούμε ποια είναι η ευτυχία εκείνου που ήδη το κατέχει.

Τελικά, λίγα θα επιθυμούσαμε διακαώς, αν στ’ αλήθεια ξέραμε τι θέλουμε.