Summer Requiem

Το καλοκαίρι είναι βαθύτατα υπερεκτιμημένη εποχή.

Η “εποχή του ήλιου και της ξάπλας, η εποχή της χαλάρωσης και των διακοπών, η εποχή του ξεφαντώματος και της απόδρασης”… πόσα και πόσα ονόματα σαν αυτά έχει δεχτεί! Με πόση χαρά ξεστομίζουμε την φράση “καλό καλοκαίρι!” σε κάποιον, ενώ το αντίστοιχο του, το “καλό χειμώνα”, το λέμε σα να επρόκειτο για κάτι αρνητικό μα αναπόφευκτο.

Το καλοκαίρι σαν λέξη εμπεριέχει δύο σημασίες. Μία αμιγώς φυσική σημασία και μία κοινωνική. Η πρώτη σημασία του καλοκαιριού ενέχεται στο φυσιολογικό γεγονός του θέρους και των κλιματολογικών αλλαγών που επιφέρει. Είναι όντως η “εποχή του ήλιου”, η κατάλληλη εποχή για να κάνεις ταξίδια και να γυρίσεις από δω κι από κει, καθώς το κλίμα σου το επιτρέπει όσο ποτέ μέσα στον χρόνο – θεωρητικά πάντα. Εξάλλου το ζεστό κλίμα επιφέρει μια γενικότερη “χαλάρωση” (ή αποβλάκωση αν προτιμάτε), ό,τι πρέπει για να αφήσει κανείς τις δουλειές στην άκρη και να αράξει σε μια ξαπλώστρα μ’ ένα περιοδικό στο χέρι – το οποίο θα διαβάσει για λίγο μόνο, μέχρι να τον πάρει ο Μορφέας από το χέρι και τον ταξιδέψει στην χώρα των ονείρων…

Η κοινωνική σημασία του “καλοκαιριού” σχετίζεται με όσα πιστεύει ο κόσμος γι’ αυτό, και είναι μεταβλητή ανά τους αιώνες και ανά τον κόσμο. Για παράδειγμα το κλασικό παράδειγμα των “διακοπών” δεν συνιστά παρά κοινωνικό κατασκεύασμα. Σε έναν πολιτισμό δομημένο πάνω στο παραγωγικό πρότυπο της διαρκούς εργασίας, όπου κάθε άνθρωπος λειτουργεί σαν ένα ακόμα καλολαδωμένο γρανάζι στον αδηφάγο τροχό της οικονομικής μηχανής, οι “διακοπές” εμφανίζονται σαν το αναγκαίο εκείνο “διάλειμμα” κατά το οποίο η μηχανή θα σταματήσει για λίγο να κινείται, οι παίχτες θα μαζέψουν τις δυνάμεις τους, θα χαλαρώσουν, έτσι ώστε να ξεκινήσουν πάλι μετά, με περίσσια θέρμη, με ακόμα μεγαλύτερη επιμονή. Χωρίς “Δουλειά” δε θα υπήρχαν “Διακοπές”, απλά.

Για κάποιον που δεν εργάζεται ας πούμε, ή εργάζεται ανά διαστήματα, ή ενδεχομένως είναι φοιτητής, οι “διακοπές του καλοκαιριού” κατέχουν εντελώς διαφορετικό νόημα από κάποιον που είναι ενταγμένος στην παραγωγική διαδικασία όλο τον χρόνο…. Ο δεύτερος αγαπάει θέλοντας και μη το καλοκαίρι για την ευκαιρία απόδρασης που του παρέχει, έστω και για λίγο, έστω και για μερικές μόνο μέρες. Ο πρώτος πάλι δε βρίσκει κάποιο ιδιαίτερο νόημα σε όλη τη λογική των “διακοπών”….

Το “ξεφάντωμα και η διασκέδαση” που ορισμένοι έχουν ταυτίσει με την εποχή του καλοκαιριού δεν είναι παρά μύθοι… Η διασκέδαση δεν αποτελεί κτήμα καμίας εποχής, δεν είναι φυσικό ή εποχικό φαινόμενο, αφορά ανθρώπους και τον τρόπο ζωής τους, μπορεί να υπάρξει οποτεδήποτε, και το να ταυτίζουμε “καλοκαίρι” από τη μία και “καλοπέραση” από την άλλη όχι μόνο είναι εσφαλμένο, μα και μπορεί να αποβεί πολύ αρνητικό: Πολύ εύκολα μπορεί να δημιουργηθούν προσδοκίες σε κάποιον, οι οποίες με τη σειρά τους δε θα ικανοποιηθούν. Κάποιος που θεωρεί πως “ήρθε η ώρα να περάσει καλά τώρα” γιατί “είναι καλοκαίρι, ως γνωστόν, η εποχή της καλοπέρασης”, εύκολα μπορεί να σχηματίσει ασυνείδητες επιθυμίες που να μείνουν απραγματοποίητες. Και αυτό μπορεί να συντείνει σε ουκ ολίγα περιστατικά βαθύτατης μελαγχολίας που συναντούμε κατά την περίοδο του καλοκαιριού… (η απραγματοποίητη προσδοκία είναι σαν το ξύλο που τρέφει τη μπλε φωτιά της θλίψης).

Να το θέσω αλλιώς: Όταν βλέπεις πως “όλοι” γύρω σου περνάνε καλά (ή δείχνουν να περνάνε καλά, κάτι που αυτομάτως φανερώνει πως το “όλοι” δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση που γεννάει ο νους μας, πάνω στην απόπειρα του να βάλει τα πράγματα σε εύκολες κατηγορίες γύρω του), μπορεί να επηρεαστείς από το κοπάδι με δύο τρόπους: Ή να επιδιώξεις και συ πάση θυσία να “περάσεις καλά” (ίσως τα καταφέρεις, ίσως και όχι, σίγουρα όμως θα προσπαθήσεις να δείξεις προς τα έξω πως “περνάς καλά και συ”, γιατί σαν το φαίνεσθαι τίποτα άλλο δεν έχει σημασία), ή θα αποσκιρτήσεις από το κοπάδι και θα αφεθείς στα συναισθήματα σου. Αν λοιπόν οι άλλοι περνάνε καλά και συ δεν περνάς, πιθανό να σε ρίξει ακόμα περισσότερο το γεγονός και μόνο πως ανήκεις στην μειοψηφία, πως αυτό “συμβαίνει μόνο σε σένα”. Αν όμως μάθεις πως “πολλοί ακόμα αντιμετωπίζουν το ίδιο”, ίσως σε παρηγορήσει, ίσως σε κάνει να νιώσεις καλύτερα. Μην υποτιμάτε καθόλου τη δύναμη της κοινωνικής επιρροής….

Υπάρχει βέβαια και η τρίτη κατηγορία ανθρώπων, οι μάγκες της υπόθεσης, εκείνοι που γράφουν στ’ αρχίδια τους τις πλειοψηφίες και τις συνήθειες των πολλών και όλα αυτά, και δεν επηρεάζονται ποτέ. Το αν “περνάνε καλά οι άλλοι” πολύ απλά δεν τους αφορά, ούτε τους επηρεάζει.

Σας κορόιδεψα λίγο. Τα πάνω που περιέγραψα δε συνιστούν τόσο “κατηγορίες ανθρώπων” (σα να λέμε πως υπάρχουν οι άνθρωποι της α’, της β’ και της γ’ κατηγορίας), όσο διαφορετικές κλίμακες στάσεων και αντιλήψεων, τις οποίες μπορεί να συναντούμε (σε διαφορετικό βαθμό) σε έναν και μοναδικό άνθρωπο ταυτόχρονα. Κάποιος έχει μέσα του περισσότερο από το “α”, άλλος από το “β”, άλλος από το “γ”. Σαν τρία διαφορετικά υλικά που ανακατεύονται με άνισες δόσεις σε ξεχωριστά φαγητά…

Η ουσία είναι πως είναι γελοίο να ταυτίζουμε το καλοκαίρι και τη διασκέδαση. Αν κάποιος εργάζεται σα σκυλί όλο τον χρόνο, πάρει 10 μέρες άδεια και καταφύγει κάπου για διακοπές, δε σημαίνει απαραίτητα πως θα “διασκεδάσει” εκεί που θα πάει. Μπορεί απλά να πείσει τον εαυτό του πως διασκέδασε γιατί δεν έχει και πολλά περιθώρια – ένας ακόμα χρόνος ατελείωτης εργασίας τον περιμένει…..

Είναι γεγονός πως το καλοκαίρι αφήνει μεγαλύτερα περιθώρια χρόνου, σε σχέση με τις άλλες εποχές. Έχεις περισσότερο χρόνο να κάνεις κάποια πράγματα σε σχέση με τον χειμώνα ας πούμε (λόγω δουλειάς, λόγω σχολής, λόγω της ίδιας παραγωγικής διαδικασίας που περιέγραψα). Αυξημένος χρόνος όμως μπορεί να αποβεί αρνητικό δώρο αν δεν τον διαχειριστείς σωστά – ή αν απλά “δεν σου κάτσει” και δεν πάνε τα πράγματα όπως υπολόγιζες. Για παράδειγμα, να μη πας εκείνες τις διακοπές που τόσο προσδοκούσες, γιατί πήγαν τα πράγματα στραβά με την παρέα. Ή να πας διακοπές και να διαπιστώσεις πως δεν περνάς τόσο καλά όσο ήθελες. Ή να μην έχεις χρήματα για να πας κάπου. Ή να επιλέξεις συνειδητά να μη πας πουθενά, ωστόσο να σε ενοχλεί που όλοι οι άλλοι έχουν φύγει…

Τα πάνω παραδείγματα είναι απλά ενδεικτικά, θα μπορούσα να αναφέρω πάρα πολλά… Η ουσία είναι πως οι αυξημένες προσδοκίες του καλοκαιριού μπορεί να οδηγήσουν σε απογοητεύσεις. Ενώ με τις άλλες εποχές οι άνθρωποι δε κάνουν κάτι αντίστοιχο. Δε γεννάνε ούτε αναπαράγουν προσδοκίες… (με εξαίρεση ίσως την άνοιξη και τις κουταμάρες περί “έρωτα”, “την άνοιξη ερωτευόμαστε”, οι γνωστές μαλακίες, λες και ο έρωτας τους βρίσκει όλους τότε, και αν δε σε βρει σαν κάτι “να έχασες”). Και μια που ανέφερα την άνοιξη και τους “έρωτες” της, θυμήθηκα τώρα και την άλλη κουταμάρα, εκείνη περί “καλοκαιρινών ερώτων”. Μετά τις προσδοκίες περί “καλοπέρασης”, “διασκέδασης”, “απόδρασης” κλπ, θα έχουμε και εκείνη του “καλοκαιρινού έρωτα” να μας βαραίνει! Ωραία ταινία το “Grease”, δεν αντιλέγω, ωραίο και το “Summer Love”, ή όπως αλλιώς λέγεται, αλλά δεν παύει να είναι ένα παραμύθι!

Τώρα που το σκέφτομαι, δεν είναι λίγος ο κόσμος που πέφτει ψυχολογικά κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων – άλλη μια εποχή με πολύ έντονο το στοιχείο της συλλογικής προσδοκίας. Δεν ανήκω σε αυτούς ομολογώ, αγαπώ παράφορα τα Χριστούγεννα, αλλά για δικούς μου λόγους, που δε σχετίζονται με “γιορτές της χαράς” και άλλα τέτοια συναφή.

Τι μένει λοιπόν για το καλοκαίρι? Πολύ ζέστη, ανυπόφορη ζέστη, ιδρώτας, να κολλάνε πάνω σου τα ρούχα, ζέστη που σου επιφέρει ένα αίσθημα εξάντλησης. Κουνούπια να σου ρουφάνε αλύπητα το αίμα και να βουίζουν πάνω απ’το κεφάλι σου. Μύγες να γυροφέρνουν όλη την ώρα πάνω από το φαγητό σου. Μια γενικότερη άπνοια, λες και η φύση όλη βαρέθηκε τη ζωή της ένα πράγμα και την έχει πάρει ο ύπνος. Και αυτές οι προσδοκίες… Έλεγαν οι βουδιστές πως η ευτυχία συνίσταται και στην καταπολέμηση της επιθυμίας μέσα σου. Από μία αποστασιοποιημένη πλευρά, και χωρίς να συμφωνώ ακριβώς, μπορώ ωστόσο να καταλάβω πως το εννοούσαν. Επιθυμία που δεν ικανοποιείται μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη στεναχώρια…

Ομολογουμένως τον χειμώνα δεν τα απολαμβάνεις τα πάνω – αλλά υπάρχουν οι σοκολάτες!

Αλλά δε θέλω να είμαι απόλυτος. Ναι ρε γαμώτο, έχει τα καλά του το ρημάδι το καλοκαίρι. Τα παγωτά. Τα πεπόνια και τα καρπούζια του. Τα αντίστοιχα, χμ, πεπόνια, όπως τα βλέπεις να στριμώχνονται το ένα δίπλα στ’ άλλο στα σφιχτά, κολλητά ντεκολτέ των ιδιαίτερα αποκαλυπτικών κοριτσιών, με τα σορτς τους και όλα (το θέμα των αποκαλυπτικών κοριτσιών βέβαια είναι αμφιλεγόμενο, όντας τόσο ευχάριστο για τις αισθήσεις όσο και επώδυνο μερικές φορές). Η άδεια Αθήνα τον Αύγουστο. Το άραγμα στο μπαλκόνι το βράδυ, με ένα βιβλίο στο χέρι, ακούγοντας μουσική. Το γεγονός πως, έστω και για λίγο, μαζί με την παραγωγική μηχανή, φαίνεται να αδρανεί και η πολιτική μηχανή του τόπου, για λίγο φαντάζουν απόμακρες οι σιχαμερές ειδήσεις των καναλιών, τα σκάνδαλα, οι γελοιότητες των τηλεοπτικών παραθύρων, όλα όσα ζούμε συνεχώς.

Και φυσικά η θάλασσα, ή η κλασική βόλτα στην εξοχή. Ή, ακόμα καλύτερα, μια νυχτερινή βόλτα στα ήρεμα σοκάκια της πόλης, ή σε δεντροφυτεμένες πλατείες, ενώ το φεγγάρι σε λούζει με το φως του… Δε μπορώ να καταδικάσω το καλοκαίρι, αν και ξεκίνησα με τέτοιο στόχο. Όταν οι συνθήκες ευνοούν, και αν η φάση κάτσει, αν ο χρόνος και τα μέσα είναι διαθέσιμα, αν ο ίδιος ξέρεις πως θες να το περάσεις, αν δεν έχεις απραγματοποίητες προσδοκίες ή αν δεν προκύψουν ατυχίες, αν τα πράγματα κυλήσουν ομαλά με παρέες, φίλους και τυχών έρωτες, το καλοκαίρι μπορεί να είναι όντως συναρπαστικό.

Aν όχι όμως…

Σε τελική ανάλυση, όλα πηγάζουν από σένα τον ίδιο: όσο περισσότερο διατεθειμένος είσαι να αφεθείς στις απλές χαρές (ένα βιβλίο, να παρατηρείς τη θάλασσα, να αράζεις σε μια καρέκλα και να χαλαρώνεις, να απολαμβάνεις ένα ωραίο φαγητό, να κοιμάσαι), χωρίς περιττές προσδοκίες, αποβάλλοντας από το νου σου τους “άλλους” και τις “συνήθειες” τους, εξοστρακίζοντας κάθε προσδοκία που σχετίζεται με εκείνα που “δεν έχεις”, ή εκείνα που “είχες και έχασες”, τόσο πιο πιθανό να το ευχαριστηθείς…

Αλλιώς όμως. Αλλιώς μπορείς να πεις μαζί μου: Δεν ήταν και το καλύτερο καλοκαίρι, δεν ήταν όμως ούτε το χειρότερο, όπως και να’ χει. Προχωράμε.

Αράξτε – ο χειμώνας έρχεται

~