Ghost In The Shell. Μια κατάδυση στα βάθη της θρυλικής ταινίας anime

ΚΟΥΣΑΝΑΓΚΙ: «Κάποιες φορές νιώθω πως δεν είμαι αυτή που νομίζω πως είμαι… Σα να έχω πεθάνει από παλιά και κάποιος να πήρε τον εγκέφαλό μου και τον έβαλε σε αυτό εδώ το σώμα… Ποιος ξέρει. Ίσως να μην υπήρξε ποτέ ένας αληθινός εαυτός μου, για τον οποίο θα μπορούσα να λέω πως “είμαι εγώ”… Ίσως να είμαι απόλυτα συνθετική.»

ΜΠΑΤΟΥ: «Έχεις ανθρώπινα εγκεφαλικά κύτταρα σε αυτό το περίβλημα από τιτάνιο. Σου φέρονται όπως φέρονται σε όλους τους ανθρώπους, επομένως άσε το υπαρξιακό άγχος.»

ΚΟΥΣΑΝΑΓΚΙ: «Μα αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Το μόνο που με κάνει να νιώθω άνθρωπος είναι ο τρόπος που μου φέρονται οι άλλοι. Σάμπως ξέρει κανείς τί υπάρχει μέσα σε αυτούς τους εγκεφάλους μας;»

ΜΠΑΤΟΥ: «Μου φαίνεται πως έχεις αμφιβολίες για το ίδιο σου το φάντασμα.»

ΚΟΥΣΑΝΑΓΚΙ: «Αν ένας κυβερνο-εγκέφαλος έχει την ικανότητα να δημιουργεί το δικό του φάντασμα; – Αν μπορεί να πλάθει μια ψυχή για τον εαυτό του; Ποια η ιδιαιτερότητα του να είμαστε άνθρωποι τότε;…»

Απόψε θα μιλήσουμε για μία από τις εμβληματικότερες ταινίες anime όλων των εποχών: το “Ghost In The Shell” των Mamoru Oshii και Kazunori Itō, που βασίστηκε στο ομώνυμο manga του Masamune Shirow. Μια ταινία η θεματική και το ύφος της οποίας θα μπορούσε να παραβληθεί με δύο κινηματογραφικά έργα που άφησαν τη δική τους εποχή στην ιστορία του κινηματογράφου: το “2001” του Κιούμπρικ και το “Blade Runner” του Ρίντλεϊ Σκοτ.

Σε αναλογία με τα πάνω έργα, το “Ghost In The Shell” μας μεταφέρει σε μια πραγματικότητα ενός όχι μακρινού μέλλοντος, κατά την οποία τίθεται ολοένα και πιο αμείλικτα το ερώτημα: «ποιος είμαι;» – και στο οποίο ερώτημα η απάντηση μοιάζει όλο και πιο νεφελώδης, όλο και πιο σκιερή. Μοιάζει να αιωρείται σαν ομίχλη πάνω από τα θεόρατα κτίρια της γκρίζας μεγαλούπολης και να σμίγει με τα νέον φώτα των πολύχρωμων ηλεκτρικών πινακίδων.

Σε αναλογία, επίσης, με τα πάνω έργα, το “Ghost In The Shell” γεννάει ερωτήματα, μα δεν παρέχει εύκολες απαντήσεις. Είναι μια ταινία που ιχνηλατεί βαθιά στα έσχατα ερωτήματα του ανθρώπου – και για τον λόγο αυτόν δυσκόλεψε το κοινό της, τον πρώτο καιρό που προβλήθηκε. Ένα κοινό που περίμενε να δει μια ταινία κινουμένων σχεδίων με εντυπωσιακή δράση και φουτουριστικά εφέ – μα σύντομα συνειδητοποίησε πως αυτά ήταν μόνο το περίβλημα. Πως η ουσία του έργου είναι τα ερωτήματα που θέτει.

Σε αυτά τα ερωτήματα θα εμβαθύνω σήμερα. Σκέψου, αναγνώστη που τώρα διαβάζεις αυτές εδώ τις γραμμές: τα έμβια όντα γεννήθηκαν στο νερό. Τα πρώτα κύτταρα, οι πρωτεύοντες οργανισμοί – από τους οποίους εξελίχθηκαν τα φυτά, τα ζώα, ο άνθρωπος. Μα στον κόσμο του “Ghost In The Shell” δεσπόζει μια άλλη θάλασσα. Όχι πια οργανική, μα ψηφιακή. Εξίσου αχανής, εξίσου ατέλειωτη: η Θάλασσα της Πληροφορίας. Μπορούμε να την πούμε και… Διαδίκτυο.

Σκέψου να… γεννηθεί μια οντότητα σε αυτή τη θάλασσα. Μια οντότητα προγραμματισμένη ώστε να μπορεί ν’ αυτοσυντηρείται – σε αναλογία με τις δυνατότητες αυτοσυντήρησης του βιολογικού μας DNA. Σκέψου αυτή η οντότητα να σμίξει με το σύνολο της πληροφορίας – σε αναλογία μ’ έναν υπολογιστή που εμπλουτίζει σε δευτερόλεπτα τη μνήμη του με δισεκατομμύρια δεδομένα. Ποια η διαφορά αυτής της μνήμης με τη συλλογική μνήμη του ανθρώπινου είδους; Ποια η διαφορά αυτής της γνώσης, συγκριτικά με τη γνώση που σωρεύουμε σαν είδος μέσα στις χιλιετίες;

Σκέψου αυτή η οντότητα να επιδιώξει την αναβάθμιση και την επέκτασή της – ή, θα μου επιτρέψεις να χρησιμοποιήσω μια άλλη λέξη: την ΕΞΕΛΙΞΗ της.

Σκέψου, τέλος, αυτή η οντότητα, που γεννήθηκε στη θάλασσα της ψηφιακής πληροφορίας, ν’ αποκτήσει ένα σώμα, να κοιτάξει κάποιο βράδυ τ’ άστρα και ν’ αναρωτηθεί….. Ποιος είμαι;

…Τώρα που σε έβαλα για τα καλά στο νόημα, μπορείς να συνεχίσεις με την ανάγνωση του κειμένου.

Ghost In The Shell – Η προσωπική εμπειρία πίσω στα 90’s

Είδα για πρώτη φορά το “Ghost In The Shell” όταν ήμουν μόλις 16 χρονών, ενώ πήγαινα ακόμη Λύκειο. Είχα πάει μ’ ένα φιλαράκι σ’ ένα γνωστό στέκι στην Αθήνα με δίσκους και ταινίες anime. Ήθελα να δω ένα «ψαγμένο anime», τέτοιο που να ξεχωρίζει από τις σειρές κινουμένων σχεδίων που βλέπαμε από μικροί. Θυμάμαι ο καταστηματάρχης να μου προτείνει το “Akira” και το “Ghost In The Shell”.

Επέλεξα το δεύτερο. Έχω την αίσθηση πως με τράβηξε η εντυπωσιακή ημίγυμνη γυναίκα στο εξώφυλλο. Ναι, είναι κι αυτό ένα κίνητρο.

Θυμάμαι να φτάνουμε σπίτι, με τον φίλο, και να βάζουμε την κασέτα της ταινίας στο βίντεο. Σωστά διάβασες, αναγνώστη: κασέτα και βίντεο. Βρισκόμαστε στα τέλη των 90’s, τα βίντεο ήταν ακόμη μια πραγματικότητα.

Και αυτή η πραγματικότητα του βίντεο ήταν που προσέδωσε στο “Ghost In The Shell” τη φήμη του. Η αρχική κινηματογραφική προβολή του 1995 δεν είχε εισπρακτική επιτυχία. Κάτι μάλλον λογικό, αν σκεφτούμε πως πρόκειται για μια «δύσκολη» ταινία για τα μέτρα του μέσου κοινού. Σύντομα όμως το έργο έμελλε ν’ αποκτήσει ένα ιδιαίτερο status μεταξύ του κόσμου που έψαχνε και παρακολουθούσε τις ιαπωνικές ταινίες κινουμένων σχεδίων. Από στόμα σε στόμα, μα και μέσω των εξειδικευμένων σε anime περιοδικών, το “Ghost In The Shell” άρχισε να διαδίδει ολοένα και περισσότερο τη φήμη του ως ένα από τα πιο «ιδιαίτερα anime που έχουν γίνει». Ο κόσμος μπορεί να μην είχε δει την ταινία στις κινηματογραφικές αίθουσες – αγόραζαν όμως την βιντεοκασέτα και την έβλεπαν στο βίντεο.

Κάποιοι αναζήτησαν και τις ρίζες της ταινίας: το μάνγκα του Masamune Shirow. Όσοι περίμεναν να βρουν «απαντήσεις» για τα σκιερά σημεία του έργου στο μάνγκα μάλλον διαψεύστηκαν. Πρόκειται για ένα από τα πιο δυσνόητα μάνγκα που έχουν γραφτεί, χρησιμοποιώντας πολύπλοκες ορολογίες γύρω από κυβερνητική και βιοτεχνολογία, φέροντας αναλογίες με ένα άλλο βιβλίο που επηρέασε καθοριστικά την κουλτούρα του λεγόμενου «κυβερνοπανκ» (cyberpunk): τον «Νευρομάντη» του Ουίλιαμ Γκίμπσον.

Μπροστά στο manga, η ταινία μοιάζει σχεδόν απλή. Μα για τον δεκαεξάχρονο εαυτό μου, που στεκόταν αποσβολωμένος μπροστά στην τηλεόραση, παρακολουθώντας το έργο στα αγγλικά ΧΩΡΙΣ υπότιτλους, όλο αυτό που έβλεπα έμοιαζε με τοπίο στην ομίχλη. Ή με κάποιο αρχαίο κείμενο που γυρεύει αποκρυπτογράφηση. Πάνω που «έπιανα το νόημα» γινόταν κάτι και το έχανα πάλι. Χρειαζόταν να βλέπω την ταινία σε δόσεις, πατώντας pause εδώ κι εκεί, ώστε να συλλάβω κάτι από το νόημά της.

Ακόμα κι έτσι όμως, ήμουν εντυπωσιασμένος. Μπορεί να έχανα εδώ κι εκεί το νόημα της ιστορίας – μα δεν είχα δει ποτέ κάτι αντίστοιχο οπτικά. Δεν ήταν μόνο το εξαιρετικό animation του έργου, τέτοιο που θα μπορούσε να παραβληθεί μόνο με ταινίες των Studio Ghibli• ήταν και η μοναδική σκηνοθετική ματιά του Mamoru Oshii: η επιλογή των πλάνων, οι οπτικές γωνίες, οι ατμοσφαιρικές σκηνές της πολιτείας, η αργή κίνηση της κάμερας… και αυτή η μουσική.

Αχ, αυτή η μουσική. Δημιούργημα του Kenji Kawai, αντλώντας από την παραδοσιακή φωνητική ιαπωνική παράδοση, η μουσική του “Ghost In The Shell” είναι κυριολεκτικά στοιχειωτική! Αντισυμβατική και ατμοσφαιρική, σμίγοντας μοναδικά με τα σκηνοθετικά πλάνα και το φιλοσοφικό σενάριο του έργου, συνθέτει ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης.

Τί και αν μπορούσε να γίνει μερικώς ακατανόητο, αν έμπαινες στα βάθη του δίχως κάποιο οδηγό; Περιμένεις να «κατανοήσεις» έναν πίνακα του Πικάσο με την πρώτη;

Τελειώνοντας την πρώτη προβολή του έργου, ο δεκαεξάχρονος εαυτός μου ξεχείλιζε απορίες. Για ένα πράγμα όμως δεν αμφέβαλλε καθόλου: αυτό που είχε μόλις δει ήταν ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης.

Το Φάντασμα στη Μηχανή. Ο κόσμος του Ghost In The Shell

Τα ερωτήματα που θέτει το Ghost In The Shell δεν είναι καινούργια στον κόσμο της Επιστημονικής Φαντασίας. Όταν ο Ισαάκ Άσιμοφ ανέλυε στα βιβλία του την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και βάφτιζε το έργο του με τον εμβληματικό τίτλο «ΕΓΩ, ΤΟ ΡΟΜΠΟΤ» (“I, Robot”), ουσιαστικά έθετε επί τάπητος το μείζον θέμα που θ’ απασχολούσε τους συγγραφείς ΕΦ κατά τις επόμενες δεκαετίας. Ένα θέμα που έμελλε να χαρακτηρίσει και τα σενάρια των έργων (και τα αντίστοιχα βιβλία τους) που ήδη αναφέραμε: το “2001” και το “Blade Runner”.

Το “Ghost In The Shell” όμως ξεχωρίζει σε ένα κομβικό σημείο από τα πάνω έργα: οι χαρακτήρες του ΔΕΝ είναι κατασκευάσματα τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι ρομπότ, δεν είναι «ρέπλικες». Είναι cyborg (“κυβερνοοργανισμός”, ελληνιστί).

Τα cyborg είναι άνθρωποι που έχουν «αναβαθμιστεί» με την βοήθεια της τεχνολογίας. Από ένα τεχνητό μέλος του σώματος, σε μεταμόσχευση οργάνων, φτάνοντας ως την πλήρη υποκατάσταση ενός σώματος με ένα νέο σώμα. Στον κόσμο του όχι μακρινού μέλλοντος του “Ghost In The Shell” μεγάλες εταιρίες εξειδικεύονται στην κατασκευή και ανασύνθεση μελών του σώματος, ή ολοκληρωμένων ανθρώπινων σωμάτων. Μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και ανταγωνισμοί μεταξύ εταιριών δημιουργούν έριδες ανάμεσα στα κράτη που διεκδικούν το καλύτερο μερίδιο της τεχνολογίας για τον εαυτό τους: καλύτερα αναβαθμισμένα σώματα σημαίνουν μεγαλύτερη δύναμη, αν σκεφτούμε τις δυνατότητες που τους παρέχει η τεχνολογία. Για παράδειγμα, τη δυνατότητα να εγκαθιστούν οπτικές ίνες που μεγιστοποιούν την όρασή τους• υποκατάστατα χεριών που διευκολύνουν την χρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών• περισσότερο ανθεκτικά σώματα• ή, σώματα που μπορούν εύκολα ν’ αντικατασταθούν και να παρασκευαστούν εκ νέου. Σκέψου τί μπορεί να σημαίνει αυτό για την στρατιωτική δύναμη ενός κράτους – και τι πολιτικές προεκτάσεις μπορεί να επιφέρει.

Και αν δεν έχεις τα χρήματα για να εξασφαλίσεις τις αναγκαίες αναβαθμίσεις για τον εαυτό σου ή για έναν άνθρωπο που σε ενδιαφέρει – υπάρχει πάντα η μαύρη αγορά. Εκεί μπορείς να βρεις εξαρτήματα σωμάτων, ή και ολοκληρωμένα σώματα, σε μια καλή τιμή.

Στον κόσμο του “Ghost In The Shell” το κορμί δεν είναι παρά ένα «περίβλημα». Ίσως έτσι εξηγείται η αποσεξουαλικοποίηση του γυμνού σώματος της πρωταγωνίστριας του έργου, Κουσανάγκι (αξίζει να αναφέρουμε πως στο manga είναι πολύ περισσότερο έκδηλη η σεξουαλικότητα της ηρωίδας – ως και ο χαρακτήρας της διαφέρει αρκετά από την αντίστοιχη κινηματογραφική της ενσάρκωση)

Είναι ο εγκέφαλος εκείνος που διατηρεί την οργανική παρουσία της ατομικής συνείδησης: η συνείδηση, η αίσθηση του εγώ, ή αλλιώς… το «φάντασμα στη μηχανή». Θα πρέπει να έχουμε κατά νου πως στον κόσμο του “Ghost In The Shell” ο εγκέφαλος είναι η έδρα του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι χαρακτήρες του διατηρούν τον οργανικό τους εγκέφαλο, με τον οποίο και γεννήθηκαν – επομένως παραμένουν άνθρωποι. Ή εκείνη η σύνθεση μηχανής και ανθρώπου, που ονομάζεται cyborg: μηχανικό περίβλημα και οργανικός εγκέφαλος.

Προσοχή όμως: στην πραγματικότητα που αναπαριστά το έργο ακόμα και ο εγκέφαλος δέχεται τις εμφυτεύσεις της τεχνολογίας. Μέσω των εμφυτευμάτων του λεγόμενου «κυβερνοεγκεφάλου» (cyberbrain), οι άνθρωποι έχουν πια τη δυνατότητα να σμίγουν με τον κόσμο της πληροφορίας και να γίνονται ένα με την αχανή θάλασσα του διαδικτύου. Δεν είσαι «εσύ» από τη μία και το «διαδίκτυο» από την άλλη (όπως γίνεται στις μέρες μας) – μα ΜΠΑΙΝΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, γίνεσαι ένα με την πληροφορία του, γίνεσαι μέρος των δεδομένων, αριθμητικά ψηφία καταμεσής αριθμητικών ψηφίων, κώδικας μέσα σε κώδικες.

Ο κυβερνοεγκέφαλος επιτρέπει την κατανάλωση και τη συγχώνευση χιλιάδων πληροφοριών σε λίγα μόνο λεπτά – τόσο όσο χρειάζεται για να «κατεβάσεις» τις πληροφορίες στο σύστημά σου. Να τις κάνεις download, για να το πω με άλλα λόγια. Σκέψου πως μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία της εκπαίδευσης κάτι τέτοιο – όταν δεν έχεις παρά να «κατεβάσεις» τα κατάλληλα δεδομένα ώστε να γίνουν μέρος της γνώσης σου. Σκέψου πώς μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία εύρεσης εργασίας – όταν οι δεξιότητες που απαιτούνται μπορούν να ενσωματωθούν μέσα σου «κατεβάζοντας» τα κατάλληλα δεδομένα.

Τί είναι η ανθρώπινη γνώση; Μια σύζευξη της ατομικής μνήμης από τη μία, όπως εγχαράσσεται στις γνωσιακές ατομικές εμπειρίες, με τη συλλογική ανθρώπινη μνήμη από την άλλη – όπως εγχαράσσεται στα γενετικά αποτυπώματα του είδους από τη μία και στο κοινωνικό μοίρασμα της γνώσης από γενιά σε γενιά από την άλλη.

Οι υπολογιστές συνιστούν ανθρώπινα εργαλεία – ακόμα. Σκέψου να φτάσει η μέρα που ο άνθρωπος θα εισχωρεί στα ίδια τα ψηφιακά δεδομένα… και θα τα κάνει κτήμα του σε διαδικασίες λεπτών.

Οι φιλοσοφικές προεκτάσεις του έργου

«Δεν είμαι τεχνητή νοημοσύνη. Είμαι μια ζωντανή οντότητα που γεννήθηκε στη θάλασσα της πληροφορίας» – Puppet Master

Στον πυρήνα της ιστορίας του “Ghost In The Shell” δεσπόζει η αινιγματική, αόρατη παρουσία του λεγόμενου “Puppet Master”. Δείχνει να είναι ένας επικίνδυνος χάκερ, ικανός να εισβάλλει ως και στο «φάντασμα» των ανθρώπων, αλλοιώνοντας τη μνήμη τους, εμφυτεύοντας αναμνήσεις που ποτέ δεν υπήρξαν, δημιουργώντας μια ψευδή αίσθηση ταυτότητας. Είναι ο κύριος αντίπαλος των πρωταγωνιστών του έργου και ο απώτερος σκοπός του μοιάζει εξίσου αινιγματικός με τον ίδιο… μέχρι που αποκαλύπτεται στο τέλος και μένουμε με το στόμα ανοιχτό.

Οι αναλογίες με τον κόσμο του “Blade Runner”, για άλλη μια φορά, είναι σαφείς. Μα εδώ η πραγματικότητα μοιάζει περισσότερο συσκοτισμένη και αινιγματική. Δεν υπάρχουν οι «άνθρωποι» από τη μία και τα «ρομπότ» από την άλλη – όχι. Η σύζευξη της τεχνολογίας με τον άνθρωπο έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο, που είναι σχεδόν αδύνατο να ορίσουμε πού τελειώνει η μία και πού αρχίζει εκείνος.

«Κάποιες φορές νιώθω πως δεν είμαι αυτή που νομίζω πως είμαι…», διερωτάται η ηρωίδα Κουσανάγκι στα λόγια που παρέθεσα στις αρχές του αφιερώματος. «Σα να έχω πεθάνει από παλιά και κάποιος να πήρε τον εγκέφαλό μου και τον έβαλε σε αυτό εδώ το σώμα… Ποιος ξέρει. Ίσως να μην υπήρξε ποτέ ένας αληθινός εαυτός μου, για τον οποίο θα μπορούσα να λέω πως “είμαι εγώ”…»

Θα επαναλάβω, με τον κίνδυνο να κουράσω: στον κόσμο του “Ghost In The Shell” οι χαρακτήρες είναι άνθρωποι, όχι μηχανές. Είναι όμως άνθρωποι που έχουν δεχτεί σε τόσο μεγάλο βαθμό την επίδραση της τεχνολογίας πάνω τους, που απομένουν ν’ αναρωτιούνται – «τί έχει μείνει από μένα που είναι αληθινά ανθρώπινο; Σε τελική ανάλυση – τί είναι εκείνο που με καθιστά ανθρώπινο;»

Θέλοντας να υπερκεράσει την υπαρξιακή ανησυχία της ηρωίδας μας, ο φίλος της Μπάτου αναφωνεί: «είσαι άνθρωπος, όσο οι άλλοι σε αντιμετωπίζουν σαν τέτοια».

Μα αυτή η απάντηση δεν φαίνεται να την καθησυχάζει. Είναι, λοιπόν, οι άλλοι ο καθρέφτης μας; Ορίζουμε την ταυτότητά μας μόνο από την αντίληψη που έχουμε ο ένας για τον άλλο;

Σκέψου, αναγνώστη.

…

Μήπως είναι η «μνήμη» εκείνη που μας καθιστά ανθρώπινους; Στον κόσμο του “Ghost In The Shell” όμως, όπως είδαμε, η μνήμη μπορεί να «εμφυτευτεί» σε έναν άνθρωπο, σαν μια σωρεία δεδομένων – λιγότερο ή περισσότερο αληθινών.

Τα «συναισθήματα»; Τί είναι το συναίσθημα, αν όχι βιοχημικές αντιδράσεις του εγκεφάλου; Αν κάποτε έφτανε ένα κατασκευασμένο ον να νιώθει «ευχαρίστηση» ή «δυσαρέσκεια»; Θα ήταν προγραμματισμένο να νιώθει έτσι, θα έλεγε κάποιος. Τί είναι όμως το DNA, αν όχι μια μορφή «προγράμματος» με τη σειρά του, όπως αναφέρει ο Puppet Master κάποια στιγμή στο έργο;

Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε τον τίτλο. Το ΦΑΝΤΑΣΜΑ στη Μηχανή. «Το διαισθάνομαι – το ακούω στο φάντασμά μου», αναφωνεί η Κουσανάγκι – τονίζοντας πως υπάρχει ΚΑΤΙ εκεί, στο βάθος, που δεν είναι μηχανικό, που δεν είναι κατασκευασμένο.

Κάτι όλοδικό της.

Μα τα ερωτήματα δεν τελειώνουν. Η συμβολική σκηνή της Κουσανάγκι που αιωρείται στην επιφάνεια της λίμνης, προσεγγίζοντας το είδωλό της όπως αντανακλάται στα νερά, σηματοδοτεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας και της αισθητικής του έργου – και συνιστά μία από τις δυνατότερες σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου.

Στο τέλος καταλήγουμε σε δυο μοναδικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρώπινου είδους και των έμβιων οργανισμών στο σύνολό τους – σε αντίθεση με τα μηχανικά κατασκευάσματα. Τα γνωρίσματα αυτά είναι… ο έρωτας… και ο θάνατος. Η δυνατότητα αναπαραγωγής και η επακόλουθη απώλεια, που συνεπάγονται την ανάπλαση και εξέλιξη του είδους.

Κι εδώ ερχόμαστε στο μοναδικό, πραγματικά, φινάλε. Ένα φινάλε που συνδυάζει όλες τις ιδέες που παρουσιάσαμε… και προσδίδει μια νέα σημασία στην ιδέα της εξελικτικής διαδικασίας.

Η μοναδική αισθητική της ταινίας

Εστιάσαμε αρκετά στα φιλοσοφικά θέματα του έργου. Ήταν ένας τρόπος μου να «λύσω τις διαφορές μου» με τον δεκαεξάχρονο που δεν κατανοούσε τί στο διάολο έβλεπε. Όφειλα επίσης να παρέχω έναν «οδηγό» στους φίλους που γυρεύουν να εμβαθύνουν περισσότερο στα νοήματα του έργου. Μένει να πιάσω πάλι το manga και να δω αν θα βγάλω περισσότερο νόημα με τη δεύτερη ανάγνωση. Και ίσως να καταπιαστώ και με τη σειρά που ακολούθησε (την οποία δεν έχω ακόμα παρακολουθήσει, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, μα ξέρω πως θα το κάνω), ή το (περίπου) κινηματογραφικό sequel – ήταν τέτοια η φήμη και η σημασία της ταινίας του 1995, που δημιούργησε ολόκληρο franchise.

Όπως όμως έγραψα στην αρχή, δεν ήταν μόνο οι βαθύτατες φιλοσοφικές προεκτάσεις του έργου εκείνες που το καθιέρωσαν στην ιστορία των anime. Ήταν και η μοναδική αισθητική του.

Και αυτή την τελευταία, ο δεκαεξάχρονος εαυτός μου μπορούσε (ευτυχώς!) να την κατανοήσει και να την απολαύσει σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια!

Αυτή ακριβώς η αισθητική είναι που καθιστά την ταινία μοναδική και κλασική. Ήταν από τα έργα που αποκάλυψαν στον δυτικό κόσμο τις αρετές του ιαπωνικού άνιμε. Την αρχή την έκανε ο　“Akira”. Μα το “Ghost In The Shell” το πήγε πραγματικά ένα βήμα παραπέρα. Οπτικά και σκηνοθετικά συνιστά ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης.

Από την αρχική σκηνή, όπου η πρωταγωνίστρια ξυπνάει στο δωμάτιό της και στο παράθυρο διακρίνονται τα θεόρατα κτίρια της ψυχρής πολιτείας, τυλίγοντας τη μορφή της με το παγερό τους φως, συνειδητοποιείς πως βλέπεις ένα έργο με βαθιά εικαστική αντίληψη. Κάποια άλλη στιγμή ένας μοναχικός άνδρας παλεύει ενάντια σε αόρατους εχθρούς και ίσα που διακρίνεται κάτω από πλήθος πολύχρωμων νέον πινακίδων – ενώ μια υποβλητική ηχητική υπόκρουση προσδίδει μια ανατριχιαστική αίσθηση ιερότητας στη σκηνή.

Περισσότερο όλων, η σκηνή που θα με στοιχειώνει για πάντα είναι η παρουσίαση της καθημερινότητας στην πολύβουη πολιτεία του μέλλοντος. Δοσμένη σε αργή κίνηση, δίχως λόγια, φέροντας το υποβλητικό μουσικό θέμα του έργου, βλέπεις τους ανθρώπους που γυροφέρνουν, πηγαίνοντας στις δουλειές τους, μετακινούμενοι με τις συγκοινωνίες, χαζεύοντας στις βιτρίνες των καταστημάτων, επιστρέφοντας σπίτια τους… και όλα αυτά ενώ πέφτει μια ασταμάτητη βροχή, που μοιάζει να ξεπηδά από τα βάθη των ουρανών, φέροντας μαζί της ποιος ξέρει ποιο άγνωστο μήνυμα…

Κάποια στιγμή κάνει την εμφάνισή της και η πρωταγωνίστρια, Κουσανάγκι, καταμεσής του πλήθους. Μεταδίδοντας την αίσθηση σε σένα, τον τηλεθεατή, πως «θα μπορούσες να βρίσκεσαι κι εσύ εκεί»… Και – πράγμα παράξενο – η Κουσανάγκι αντικρίζει, για μια στιγμή μονάχα, μέσα σ’ ένα εστιατόριο, μια γυναίκα που πίνει τον καφέ της… και της μοιάζει όπως μοιάζουν δυο σταγόνες νερό. Είναι η σωσίας της; Μήπως κάποιο παράξενο «έτερον ήμισυ»; Είναι μήπως ο ανθρώπινος εαυτός της που πασχίζει ν’ ανακαλύψει, καταμεσής της κρύας πολιτείας; Ή μήπως πρόκειται για μια ανάμνηση μιας εναλλακτικής πραγματικότητας;

Την βλέπει για μια στιγμή – κι έπειτα τη χάνει από το βλέμμα της.

Κι ερχόμαστε, τέλος, στη σκηνή με τη λίμνη – και την αντανάκλαση στην επιφάνειά της, που μοιάζει με καθρέφτης. Μια σκηνή που δεν κουράζομαι να θαυμάζω.

Και τίποτα να μην είχα καταλάβει από την ιστορία του “Ghost In The Shell” – να είστε βέβαιοι πως θα θεωρούσα την ταινία αριστούργημα, για την αισθητική της και μόνο.

Επίλογος. Πίσω στην πραγματικότητα… ή και όχι

Οφείλω, για κλείσιμο, να επανέλθω στο θέμα της ταυτότητας – που συνιστά και τον πυρήνα του έργου. «Ποια είμαι;», αναρωτιέται η Κουσανάγκι. «Πού τελειώνει η μηχανή μέσα μου και πού αρχίζει ο αληθινός μου εαυτός;»

Στον κόσμο του “Ghost In The Shell” οι άνθρωποι έχουν ενωθεί αδιάσπαστα με τις μηχανές – οι τελευταίες απαρτίζουν μέρος του σώματός τους, ενίοτε και μέρος του εγκεφάλου τους. Πόσο απέχουμε, άραγε, από αυτή την πραγματικότητα;

Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι αδιάσπαστα δεμένη με τη χρήση των εργαλείων. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύσσεται μέσα από τον χειρισμό του περιβάλλοντος, σε συνεχή διαμεσολάβηση με τα εργαλεία του εξωτερικού κόσμου. Η τεχνολογία σήμερα είναι αδιάσπαστη από τη ζωή μας. Από τη μεταμόσχευση οργάνων ή τεχνητών μελών του σώματος, στη χρήση φαρμάκων, στα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, στα μέσα μετακίνησης, στα μέσα ψυχαγωγίας, στα ψηφιακά μέσα εκπαίδευσης… φτάνοντας φυσικά στους υπολογιστές και την πανταχού παρουσία των κινητών τηλεφώνων. Ο άνθρωπος εξελίσσεται μέσω της εξέλιξης της τεχνολογίας του.

Σκέψου να αφαιρέσεις αυτά τα τεχνολογικά μέσα από έναν σύγχρονο άνθρωπο. Δεν θα ήταν σα να του αφαιρούσες μέρος του οξυγόνου από τον αέρα του;

Τα cyborg είναι άνθρωποι που έχουν δεχτεί μηχανικές αναβαθμίσεις – φτάνοντας ως και την αντικατάσταση του σώματος. Ουσιαστικά πρόκειται για μια σύζευξη του οργανικού με το τεχνολογικό, του ανθρώπου με τη μηχανή. Μια σύζευξη που καθιστά καλύτερη τη ζωή του και αναβαθμίζει τις δυνάμεις του. Μια σύζευξη δίχως την οποία θα ένιωθε μόνος και αδύναμος.

Σκέψου, τώρα, να αφαιρέσεις από έναν άνθρωπο της εποχής μας τους υπολογιστές, το κινητό, το διαδίκτυο – μα και όλα εκείνα τα «μικρά» πράγματα της καθημερινότητας που δεν θα ήταν δυνατά δίχως την εξέλιξη της τεχνολογίας, από τα φάρμακα που παίρνει ως τους φακούς επαφής που φοράει. Πώς θα ένιωθε ένας τέτοιος άνθρωπος; Πόσο απέχουμε, λοιπόν, από τα cyborg και τις μηχανικές αναβαθμίσεις τους;

Τα ερωτήματα πάντα θα επανέρχονται – και η πραγματικότητα θα είναι πάντα ένα βήμα παραπέρα. Αυτό μας ψιθυρίζει το «φάντασμα στη μηχανή».

ΜΠΑΤΟΥ: «Τι νιώθεις, εκεί στα βαθιά, κρύα νερά;»

ΚΟΥΣΑΝΑΓΚΙ: «Νιώθω φόβο. Κρύο. Μοναξιά. Κάποιες φορές όμως, νιώθω ακόμα και… ελπίδα.»

Παρουσίαση: Το Φονικό Κουνέλι, Ιούνιος 22. Με βρίσκετε στη νέα σελίδα μου στο Facebook (click) και στο Instagram (click)