Η Επανάσταση θα Ξεκινήσει απ’ το Facebook

~

Οι επαναστάτες κάθε εποχής στηρίζονταν στα μέσα που τους παρείχε η κοινωνία τους για να ανταλλάξουν τις ιδέες τους και να συνασπιστούν μεταξύ τους. Στα αρχαία χρόνια οι εξεγέρσεις ήταν εφικτές μόνο μέσω της άμεσης επαφής – ο σκλάβος δε μπορούσε να στείλει κάποιο γραπτό μήνυμα σε έναν συνάδελφο του στην άλλη άκρη της χώρας. Την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης ήδη είχε κάνει την εμφάνιση του το παντοδύναμο μέσο του Τύπου και οι μπροσούρες, οι φυλλάδες και οι εφημερίδες έπαιζαν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο στη διάδοση των ιδεών της εποχής ανάμεσα στον κόσμο. Το γεγονός βέβαια οτι ένα τεράστιο ποσοστό αυτού του κόσμου παρέμενε αναλφάβητο καθιστούσε τη μετάδοση των γνώσεων περισσότερο υπόθεση του μορφωμένου αστού – η Γαλλική Επανάσταση ήταν εξάλλου δική του επανάσταση κατά πρώτο λόγο, ήταν η ορμητική είσοδος της απο αιώνες αναπτυσσόμενης αστικής τάξης στο πολιτικό προσκήνιο.

Οι ανάγκες της αστικής πια κοινωνίας του 19ου αιώνα καθιστούσαν αναγκαία την δημόσια δωρεάν εκπαίδευση και την εξάλειψη του αναλφαβητισμού απο τα ευρεία στρώματα του πληθυσμού. Ακόμα και η εργατική τάξη χρειαζόταν να μπορεί να διαβάζει προκειμένου να αυξήσει την παραγωγικότητα της, ενώ η ολοένα ανερχόμενη επαγγελματική κατηγορία των “υπηρεσιών” (σε καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες, κέντρα, στον τομέα της ψυχαγωγίας κλπ) έδειχνε τον δρόμο του μέλλοντος.

(απο το “Metropolis” του Otto Dix)

Περισσότερος κόσμος απο ποτέ έμαθε τώρα να διαβάζει και να γράφει και οι ιδέες μπορούσαν να διαδοθούν ακόμα και στις χαμηλότερες κοινωνικές βαθμίδες, σαν τις αχτίδες του ήλιου που μπαίνουν μέσα απο τις χαραμάδες ενός μισόκλειστου παράθυρου. Η εποχή της Μαζικής Κοινωνίας είχε κάνει την εμφάνιση της, παράλληλα με τα μαζικά θεάματα όπως ο κινηματογράφος και η δημοφιλής μουσική, τα οποία μαγνήτιζαν εκατομμύρια ανθρώπων απο όλες τις κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες. Το δίπολο “παραγωγός-καταναλωτής” έμελε να μετατραπεί στο κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύγχρονου πολίτη και να χαρακτηρίσει στο εξής τις κοινωνικές στάσεις, αντιλήψεις και πρακτικές, εν ολίγοις, το κοινωνικό σύστημα στο σύνολο του.

Οι προοδευτικές ιδέες είχαν γίνει ένας άξονας του τροχού της μαζικής κοινωνίας και συμμετείχαν στις ανάγκες του καταναλωτισμού, σαν μια ξέφρενη μελωδία που εισρέει στο κύριο μουσικό σώμα μιας σύνθεσης, προσπαθώντας να την διασπάσει και να κλέψει την παράσταση απ’αυτήν. Στο τέλος μένει να δούμε αν η σύνθεση θα εγκολπώσει τη νέα, διαφορετική αυτή μελωδία ή αν θα μεταμορφωθεί και η ίδια μαζί της. Η επανάσταση στις δυτικές κοινωνίες υπόκειτο στους ίδιους νόμους της αγοράς και της ζήτησης, ο καλλιτέχνης και ο διανοούμενος έπρεπε να πουλήσουν τα έργα τους για να μεταδώσουν τις αντιλήψεις τους στον κόσμο, οι πολιτικές εφημερίδες γύρευαν το δικό τους μερίδιο προβολής μέσα στον αδυσώπητο ανταγωνισμό των μέσων. Ταυτόχρονα προσπαθούσαν να αποφύγουν τους μαιάνδρους της διαφήμισης και των χυδαίων πρακτικών της, που εκμεταλλευόμενες το συλλογικό ασυνείδητο, τα ένστικτα και τις επιθυμίες των πολιτών επιδίωκαν να κάνουν αρεστά τα προιόντα τους στον κόσμο, πουλώντας ψέματα, καλύπτοντας τα με το πέπλο της αληθοφάνειας και της σοβαρότητας.

Ήταν πια ένα συλλογικό παιχνίδι προβολής και δημοσιότητας, διάδοσης αντιλήψεων και επικοινωνίας, παιγμένο με ρίσκο στη κοινωνική σκακιέρα του καταναλωτικού δυτικού πολιτισμού. Οι κανόνες δεν ήταν δοσμένοι εξαρχής, το μόνο που υπήρχε ήταν το κοινό πλαίσιο.

(George Grosz – “Grey Day”)

Η ιστορία δίνει συχνά την (ψευδ)αίσθηση της συνέχειας και της κανονικότητας, πως όλα εξελίσσονται απο ένα γραμμικό σημείο Α προς ένα άλλο σημείο Β. Θα έλεγε κανείς πως η μαζική διάδοση του Διαδικτύου τα τελευταία 20 περίπου χρόνια (αν και στην πραγματικότητα πρόκειται για ακόμα μικρότερο χρονικό διάστημα) είναι και αυτή μια ακόμα επόμενη σελίδα, ένα νέο κεφάλαιο στο Μεγάλο Βιβλίο της Εξέλιξης, όπου κάθε κεφάλαιο πρέπει να διαβάζεται με τη σειρά του και όχι ανάκατα, και όπου το ένα γεγονός οδηγεί στο άλλο.

Πράγματι, αν απομονώσουμε την δυτική ιστορία των τελευταίων αιώνων, η αίσθηση αυτή της Συνέχειας ενισχύεται. Απο την εμφάνιση της τυπογραφίας στα πρώτα βιβλία που κυκλοφόρησαν με τη νέα τυπογραφική μορφή (με πρώτο απ’ όλα τη Βίβλο, κάτι καθόλου τυχαίο φυσικά). Απο τις πρώτες εφημερίδες και φυλλάδες στην μαζική παραγωγή και εξάπλωση τους σε ευρεία κοινωνικά στρώματα. Απο τις πρώτες πολιτικές εκπομπές στο μέσο του ραδιοφώνου (το ίδιο μέσο που κατέστησε για πρώτη φορά δυνατή τη δωρεάν μετάδοση της παραγόμενης εξατομικευμένης ψυχαγωγίας σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, απευθείας με το άναμμα ενός κουμπιού απο το σαλόνι του σπιτιού τους) στα πολιτικά γκάλοπ και τις δημοσκοπήσεις, ένα ακόμα πιόνι στη μεγάλη πολιτική σκακιέρα, μεταμφιεσμένα κι αυτά με την ουδέτερη αμφίεση της επιστημονικοφάνειας που απαιτεί η εποχή μας, αποκρύβοντας την πραγματική τους φύση και τα συμφέροντα που εξυπηρετούν πίσω απο τις διακυρήξεις τους περί “ουδετερότητας”.

Και μ’αυτά και μ’αυτά φτάσαμε στο search του google. Στη δωρεάν και προσβάσιμη σε όλους εγκυκλοπαίδεια του wikipedia. Στην ανεξάντλητη δυνατότητα μοιράσματος απόψεων που παρέχουν τα blogs, οι σχολιασμοί σε site, οι επαφές μέσω ενός forum.

Η Συνέχεια είναι βαθύτατα αμφισβητίσιμη ιδέα αν δούμε την ιστορία περισσότερο μακροσκοπικά και ξεφεύγοντας απο τη στενή δυτική οπτική της εξέλιξης των τελευταίων αιώνων. Ωστόσο το γεγονός τη προοδευτικής σωρευτικής διαδικασίας της γνώσης και της δυνατότητας της εξάπλωσης της σε ολοένα και ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού δε χωράει αμφιβολία. Η τάση αυτή έχει καταστεί περισσότερο δυνατή απο ποτέ χάρη στο ίντερνετ, το πλέον επαναστατικό μέσο που έχει δημιουργηθεί όσο αφορά τις δυνατότητες διαντίδρασης που παρέχει στον κόσμο. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση ενσωμάτωσε τους λαούς υπό την σκιά του υπερεθνικού κεφαλαίου. Η εξάπλωση του ίντερνετ απο την άλλη σηματοδότησε την παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας. Ποτέ άλλοτε δεν είχαν τόσοι άνθρωποι τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή ο ένας με τον άλλο και τις ιδέες του, όχι με τον ρόλο του παθητικού δέκτη που τους επιφύλασε η τηλεόραση άλλα άμεσα, διαδραστικά, καλλιεργώντας τους την αίσθηση της επι ίσοις όροις συμμετοχής στα κοινά. Ο καθένας μπορεί να γράψει ένα σχόλιο σε ένα blog, να μοιραστεί την άποψη του με άλλους σε ένα forum, ή να φτιάξει ένα δικό του site.

Επειδή όμως όπως ήδη είπαμε όλα είναι μέρος ενός παιχνιδιού… Και επειδή η σκακιέρα πάνω στην οποία διαδραματίζεται έχει λευκά και μαύρα πιόνια και τετράγωνα… Συχνά οι παίχτες με τα μαύρα πιάνουν τους εαυτούς τους να πατούν πάνω στα άσπρα τετράγωνα – και οι παίχτες με τα άσπρα να πατούν πάνω στα μαύρα. Η μεταμφίεση είναι μέρος των άτυπων κανόνων του παιχνιδιού. Ο κίνδυνος είναι μήπως ο παίκτης χαθεί μέσα στη μεταμφίεση του, ξεχάσει ποιά είναι η πραγματική του θέση στην κοινωνική αυτή σκακιέρα. Πόσο απελευθερωτικό ρόλο κατέχει το διαδίκτυο και πόσο βυθίζει τους χρήστες σε άλλη μια εξατομικευμένη, απομονωμένη και α-κοινωνική ύπαρξη? Μήπως οι παίχτες σήμερα, τόσο της μίας όσο και της άλλης όχθης, έχουν ξεχάσει τις εφαλτήριες πατρίδες τους και απλά έχουν αφεθεί σε μια αμοιβαία βουτιά στα βάθη μιας θάλασσας απ’ όπου δεν ξεχωρίζουν ποιός είναι ποιός, όπου τόσο το μαύρο όσο και το άσπρο χρώμα ξεθωριάζουν, διαλύονται μέσα στο νερό, μετατρέπονται σε ένα γκρίζο και στις ποικίλες αποχρώσεις του?

Και το σημαντικότερο ερώτημα. Μήπως τελικά είναι κάτι θετικό το οτι προκύπτει αυτό το γκρίζο, το ασαφές, το απροσδιόριστο? Μήπως δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία κάτι νέου απο μέσα του, σαν τη βροχή που ξεπηδάει μέσα απο τα γκρίζα σύννεφα που έχουν σωρρευτεί στον ουρανό? Μια βροχή που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πλημμύρα, αλλά και σε βλάστηση εκ νέου, σε καρποφόρηση, στη δημιουργία.

Θέλω να κλείσω το (ενδεχομένως εξίσου γκρίζο και νεφελώδες αυτό) κείμενο με τον τρόπο που ξεκίνησα απο τον τίτλο του. Και κατά περίεργο τρόπο, το τελευταίο αυτό κομμάτι του κειμένου είναι και η ουσία του (όλα τα προηγούμενα ήταν απλά η εισαγωγή).

Προσπαθώ να φανταστώ ένα μελλοντικό παγκόσμιο μανιφέστο που θα καλεί τους ανθρώπους σε μια υποτιθέμενη Μεγάλη Συγκέντρωση, σε κάποια Μεγάλη Πορεία, μεγαλύτερη απο ποτέ. Ένα μανιφέστο που θα έχει διαδοθεί μέσω του Facebook. Και στο μήνυμα του οποίου δεκάδες χιλιάδες χρήστες του facebook θα έχουν πατήσει “like“. Στο κάλεσμα για την Mεγάλη Συγκέντρωση και στο ερώτημα “Are You Attending?“, ένα ποσοστό Χ θα έχει πατήσει “Yes” και ένα ποσοστό Ψ θα έχει πατήσει “Maybe“. Χρήστες που με ένα κλικ γίνονται όλοι ορατοί, ποιοί είναι, που μένουν, που εργάζονται, ποιά είναι τα ενδιαφέροντα τους. Πατώντας το “yes” ή το “maybe” στην πρόσκληση για την Μεγάλη Πορεία, τα ίδια δεκάδες χιλιάδες άτομα θα ενδεχομένως πατήσει “like” μόλις λίγα λεπτά πριν σε κάποιο αγαπημένο τους videoclip, ή σ’ εκείνη τη φωτογραφία της φίλης τους με το ωραίο μαλλί.

Κάποτε η δημοσιότητα ενός μηνύματος μετριόταν με τις πωλήσεις ή με τα νούμερα της τηλεθέασης. Σε εκείνο το υποτιθέμενο σκηνικό που περιγράφω θα μετριέται με τα LIKE. Οι πολιτικοί θα μεταδίδουν στις ώρες αιχμής του ίντερνετ τις αναγγελίες τους μέσω της σελίδας του προφίλ τους στο facebook, και η επισκεψιμότητα στη σελίδα και ο αριθμός των like θα κρίνει ολόκληρα εκλογικά αποτελέσματα. Βίντεο με τις προσωπικές τους στιγμές και οι φωτογραφίες τους απο τις διακοπές θα υπάρχουν σε περίοπτη θέση στο άλμπουμ του προφίλ τους, φτιαγμένα έτσι ώστε να μεταδώσουν εκείνη ακριβώς την αίσθηση οικειότητας που θα χρειάζονται οι ψηφοφόροι-χρήστες του μέλλοντος για να ταυτιστούν μαζί τους, να τους αισθανθούν ως “δικούς τους ανθρώπους” – ο πολιτικός του μέλλοντος θα είναι “παιδί της διπλανής πόρτας”, αυτό θα πουλάει και θα είναι δημοφιλές στην εποχή του πολιτικοποιημένου facebook, και όχι οι αποστασιοποιημένοι πολιτικοί της τηλεόρασης και των σύγχρονων προεκλογικών διαλέξεων. Ο ηγέτης του μέλλοντος θα μιλάει στη γλώσσα του διαδικτύου, θα ποστάρει βίντεο με τα αγαπημένα του συγκροτήματα στο facebook και ο κόσμος ενθουσιασμένος απο τα κοινά του γούστα με αυτόν θα πατάει like.

Κάπου εκεί θα χωθούν και οι επαναστάτες, ποστάροντας ρητά του Μαρξ πλάι σε βίντεοκλιπ με συγκροτήματα, ανατρεπτικές γελοιογραφίες πλάι σε καυτές φωτογραφίες γυναικών. Και αν τελικά οι κόσμος που δήλωσε “maybe attending” στην πρόσκληση για τη Μεγάλη Πορεία δεν δώσει τελικά το παρόν, γιατί ενδεχομένως δε βρήκε το χρόνο ανάμεσα στη δουλειά και στο προγραμματισμένο διήμερο σ’εκείνο το νησί, ίσως τελικά να μην έχασε και τίποτα. Ίσως η Μεγάλη Πορεία να μην έγινε ποτέ τελικά.

…Ξύπνημα

Που ξεκινάει το μαύρο, ποιά είνα τα σύνορα του με το άσπρο, πόσο χώρο καλύπτει η γκρίζα ζώνη ανάμεσα τους? Όλα ίσως ήταν ένα όνειρο, και το κείμενο αυτό που μόλις διάβασες δεν ήταν παρά ένα σκοτεινό τραγούδι στο στυλ του Μορφέα, σχεδιασμένο έτσι ώστε να σε παρασύρει στο διάβα του, να σε στείλει στα βαθειά νερά του, όχι να σε αφυπνίσει μα να σε υπνωτίσει, να σε κάνει να κοιμηθείς και να δεις αλλόκοτα, χαζά όνειρα. Αν έστω και λίγο σε παρέσυρε στο διάβα του, τότε πέτυχε τον σκοπό του.

Ώρα να ξυπνήσεις λοιπόν. Και μη ξεχάσεις να πατήσεις like. 🙂

~