«Οι Φυλακές είναι χτισμένες με τις πέτρες του Νόμου, τα Πορνεία με τις πλίνθους της Θρησκείας.»
«Οι χαρές γονιμοποιούν. Οι λύπες γεννούν.»
«Από το στάσιμο νερό να περιμένεις δηλητήριο.»
«Ο βρυχηθμός των λιονταριών, το ουρλιαχτό των λύκων, το μάνιασμα της ταραγμένης θάλασσας και το σπαθί του ολέθρου είναι κομμάτια αιωνιότητας, πολύ μεγάλα για το μάτι του ανθρώπου.»
Στα τέλη του 18ου αιώνα, κι ενώ η Γαλλική Επανάσταση θέριζε σαν στάχυα τις αποξηραμένες αντιλήψεις του κόσμου, κάπου βορειότερα, στην Αγγλία, ένας κεραυνός έσκιζε στα δυο τον συννεφιασμένο νυχτερινό ουρανό. Από τη μία ξεχύθηκε βροχή, από την άλλη φως. Και κάπου εκεί, στο πάντρεμά τους, ξεπρόβαλλε, δαιμονισμένος προφήτης με μάτια που έλαμπαν, ο William Blake.
Τον καιρό που έζησε λίγοι τον θαύμασαν και αφουγκράστηκαν με προσοχή τα λόγια του. Οι περισσότεροι προσπέρασαν, όπως θα προσπερνούσαν έναν τρελό στο δρόμο. Μα στον Μπλέικ ανήκε το μέλλον, όχι το παρόν. Σε μια εποχή που κήρυττε το πάθος του συστήματος, ο Μπλέικ θέλησε να γκρεμίσει κάθε σύστημα. Σε μια κοινωνία βουτηγμένη στην άβυσσο της θρησκευτικής υποκρισίας, ο Μπλέικ επιχείρησε να παντρέψει τους αγγέλους με τους διαβόλους. Σε ένα περιβάλλον διαποτισμένο από την κοινωνική αδικία, στάθηκε υπέρμαχος της εξέγερσης.
Στο βάθρο της λογικής, ο Μπλέικ τοποθέτησε τη φαντασία. Τέχνη του ήταν η ενόραση, το όραμα. Οι στίχοι του ξεπρόβαλαν από μέσα του σαν όνειρο. Η ζωγραφική του έμοιαζε περισσότερο με έκσταση. Αυτός δεν ήταν καλλιτέχνης, δεν ήταν ποιητής. Ήταν ο κεραυνός ο ίδιος· τα μάτια της τίγρης στο σκοτάδι. Όσο τρομαχτικά, άλλο τόσο θεϊκά στην ομορφιά τους.
Μεταξύ 1790 και 1793 έγραψε τους «Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης» [“The Marriage Of Heaven And Hell”]. Από το βιβλίο θα σας παρουσιάσω ένα απόσπασμα: ο λόγος για τις «Παροιμίες της Κόλασης», μια σειρά αφορισμών, αποκαλυπτικών και αινιγματικών ταυτόχρονα, που μοιάζουν βγαλμένες από κάποιο άδυτο. Ένα μέρος που ξεχειλίζει ηδονή, δύναμη, φόβο, σοφία και πραότητα – όλα μαζί. Το κείμενο συνοδεύουν ορισμένες από τις χαρακτηριστικές χαλκογραφίες με τις οποίες έντυσε τους στίχους του ο Μπλέικ.
Οι γάμοι του ουρανού με την κόλαση έχουν αρχίσει – και είσαι καλεσμένος.
Μια Αξιομνημόνευτη Φαντασίωση
«Καθώς περπατούσα ανάμεσα στις φλόγες της κόλασης, γοητευμένος από τις απολαύσεις του Πνεύματος, που οι Άγγελοι θεωρούν μαρτύριο και παραφροσύνη, συνέλεξα μερικές από τις Παροιμίες τους• με τη σκέψη ότι όπως τα γνωμικά ενός λαού φωτίζουν τον χαρακτήρα του, έτσι και οι Παροιμίες της Κόλασης φανερώνουν τη φύση της Δαιμονικής σοφίας καλύτερα από οποιαδήποτε περιγραφή κτιρίων ή ενδυμάτων.
Όταν επέστρεψα: στην άβυσσο των πέντε αισθήσεων, όπου ένα απόκρημνο βάραθρο στέκει απειλητικό πάνω από τον παρόντα κόσμο, είδα έναν παντοδύναμο Διάβολο τυλιγμένο σε μαύρα σύννεφα, να περιφέρεται στην άκρη του βράχου, και με διαβρωτικές φλόγες να γράφει τον ακόλουθο λόγο που συνέλαβε ο νους των ανθρώπων, και τώρα διαβάζεται απ’ αυτούς στη γη:
Πως ξέρεις αν κάθε Πουλί που σκίζει τους δρόμους τ’ ουρανού,
Δεν είναι ένας απέραντος κόσμος ηδονής, περίκλειστος στις πέντε σου αισθήσεις;»
Παροιμίες της Κόλασης
Τον καιρό της σποράς μάθαινε, τον καιρό του θερισμού δίδασκε, τον χειμώνα απολάμβανε.
Οδήγησε το κάρο και το αλέτρι σου πάνω από τα κόκαλα των νεκρών.
Ο δρόμος της υπερβολής καταλήγει στο παλάτι της σοφίας.
Η Σύνεση είναι μια πλούσια άσχημη γεροντοκόρη, που τη φλερτάρει η Ανικανότητα.
Αυτός που επιθυμεί αλλά δεν πράττει, γεννάει την πανούκλα.
Το κομμένο σκουλήκι δίνει άφεση στο αλέτρι.
Βούτηξε στο ποτάμι εκείνον που αγαπάει το νερό.
Ο ηλίθιος δεν βλέπει το ίδιο δέντρο που βλέπει ο σοφός.
Αυτός που το πρόσωπο του δεν αναδίνει φως, δεν θα γίνει ποτέ άστρο.
Η Αιωνιότητα είναι ερωτευμένη με τους καρπούς του χρόνου.
Η εργατική μέλισσα δεν έχει καιρό για θλίψη.
Τις ώρες της τρέλας τις μετράει το ρολόι• της σοφίας όμως κανένα ρολόι δεν μπορεί να τις μετρήσει.
Η τροφή που χορταίνει δεν πιάνεται με δίχτυ ή παγίδα.
Την κακή χρονιά βγάλε το τεφτέρι, το ζύγι και το μέτρο.
Κανένα πουλί δεν ανεβαίνει στα ύψη αν πετάει με τις δικές του φτερούγες.
Το νεκρό κορμί δεν παίρνει εκδίκηση για τις πληγές του.
Η πιο υψηλή πράξη είναι να επιδιώκεις μιαν άλλη.
Αν ο τρελός επέμενε στην τρέλα του θα γινόταν σοφός.
Η τρέλα είναι ο μανδύας της απάτης.
Η ντροπή είναι ο μανδύας της Έπαρσης.
Οι Φυλακές είναι χτισμένες με τις πέτρες του Νόμου, τα Πορνεία με τις πλίνθους της Θρησκείας.
Η έπαρση του παγονιού είναι η δόξα του Θεού.
Η λαγνεία του τράγου είναι η γενναιοδωρία του Θεού.
Η οργή του λιονταριού είναι η σοφία του Θεού.
Η γύμνια της γυναίκας είναι το έργο του Θεού.
Η υπερβολική λύπη γελάει. Η υπερβολική χαρά θρηνεί.
Ο βρυχηθμός των λιονταριών, το ουρλιαχτό των λύκων, το μάνιασμα της ταραγμένης θάλασσας και το σπαθί του ολέθρου είναι κομμάτια αιωνιότητας, πολύ μεγάλα για το μάτι του ανθρώπου.
Η αλεπού καταριέται το δόκανο, όχι τον εαυτό της.
Οι χαρές γονιμοποιούν. Οι λύπες γεννούν.
Ο άντρας ας φορέσει το τομάρι του λιονταριού, η γυναίκα την προβιά του αμνού.
Το πουλί μια φωλιά, η αράχνη έναν ιστό, ο άνθρωπος τη φιλία.
Ο τρελός με το αυτάρεσκο χαμόγελο και ο σκυθρωπός βαρύθυμος τρελός μια μέρα θα νομιστούν σοφοί• για όλους, ράβδος.
Αυτό που σήμερα είναι αποδεδειγμένο, κάποτε δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας.
Ο αρουραίος, ο ποντικός, η αλεπού, ο λαγός κοιτάζουν τις ρίζες• το λιοντάρι, η τίγρη, το άλογο, ο ελέφαντας κοιτάζουν τους καρπούς.
Η στέρνα περιέχει• η κρήνη ξεχειλίζει.
Μια σκέψη γεμίζει το άπειρο.
Λέγε πάντα ελεύθερα τη γνώμη σου και ο τιποτένιος θα σε αποφύγει.
Ό,τι πιστευτό, είναι μια εικόνα της αλήθειας.
Ο αετός δεν έχασε ποτέ του τόσο χρόνο όσο τότε που βάλθηκε να μάθει απ’ το κοράκι.
Η αλεπού προνοεί για τον εαυτό της, αλλά ο Θεός προνοεί για το λιοντάρι.
Το πρωί να σκέφτεσαι. Το μεσημέρι να πράττεις. Το βράδυ να τρως. Τη νύχτα να κοιμάσαι.
Αυτός που άφησε να τον εξαπατήσεις, σε γνωρίζει.
Όπως το αλέτρι υπακούει στις λέξεις, έτσι και ο Θεός ανταμείβει τις προσευχές.
Οι τίγρεις της οργής είναι σοφότερες από τα άλογα της μάθησης.
Από το στάσιμο νερό να περιμένεις δηλητήριο.
Ποτέ δεν θα μάθεις τι είναι αρκετό αν δεν μάθεις τι είναι περισσότερο από αρκετό.
Ν’ ακούς τις κατηγόριες του τρελού. Είναι βασιλικός τίτλος!
Τα μάτια της φωτιάς, τα ρουθούνια του αέρα, το στόμα του νερού, τα γένια της γης.
Ο άτολμος είναι τολμηρός στον δόλο.
Η μηλιά δεν ρωτάει ποτέ την οξιά πως να μεγαλώσει• ούτε το λιοντάρι το άλογο πως να πιάσει τη λεία του.
Ο ευγνώμων αποδέκτης χαίρεται πλούσια σοδειά.
Αν άλλοι δεν ήταν ανόητοι, θα ‘πρεπε να ‘μασταν εμείς.
Η ψυχή της γλυκιάς ηδονής ποτέ δεν μιαίνεται.
Όταν κοιτάζεις έναν Αετό, κοιτάζεις ένα μέρος του Πνεύματος. Ύψωσε το βλέμμα σου!
Όπως η κάμπια διαλέγει τα πιο όμορφα φύλλα για ν’ αποθέσει τ’ αυγά της, έτσι και ο παπάς εξαπολύει την κατάρα του πάνω στις πιο όμορφες χαρές.
Για να γεννηθεί ένα αγριολούλουδο χρειάζεται τοκετός αιώνων.
Η κατάρα δυναμώνει• η ευχή χαλαρώνει.
Το καλύτερο κρασί είναι το πιο παλιό, το καλύτερο νερό είναι το πιο φρέσκο.
Οι προσευχές δεν οργώνουν! Οι ύμνοι δεν θερίζουν! Οι χαρές δεν γελούν! Οι θλίψεις δεν κλαίνε!
Το κεφάλι Ευγένεια, η καρδιά Πάθος, τα γεννητικά όργανα Ομορφιά, τα χέρια και τα πόδια Αναλογία.
Ό,τι ο αέρας για το πουλί κι η θάλασσα για το ψάρι, έτσι κι η καταφρόνια για τον αξιοκαταφρόνητο.
Το κοράκι θα ήθελε όλα να είναι μαύρα• η κουκουβάγια όλα να είναι λευκά.
Το Σφρίγος είναι Ομορφιά.
Αν το λιοντάρι έπαιρνε συμβουλές από την αλεπού, τότε θα γινόταν πονηρό.
Η Πρόοδος φτιάχνει ίσιους δρόμους• αλλά οι ανώμαλοι δρόμοι χωρίς την Πρόοδο είναι οι δρόμοι της Ιδιοφυΐας.
Καλύτερα να πνίξεις ένα μωρό στην κούνια του παρά να τρέφεις ανικανοποίητους πόθους.
Εκεί που απουσιάζει ο άνθρωπος, η φύση είναι στείρα.
Η Αλήθεια δεν μπορεί να ειπωθεί έτσι που να είναι κατανοητή, αλλά όχι πιστευτή.
Φτάνει! ή Περισσεύει.»
Ήταν ένα απόσπασμα από τους «Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης» του Ουίλιαμ Μπλέικ, οι οποίοι κυκλοφορούν σε μετάφραση και εισαγωγή του Χάρη Βλαβιανού από τις εκδόσεις Νεφέλη. Για την παρουσίαση: Το Φονικό Κουνέλι, 2017-19.
