Τρεις Δόσεις Ουτοπίας

Τρία αποσπάσματα από την «Ουτοπία» του Τόμας Μορ

«Στην Ουτοπία δεν εξαντλούνται στη δουλειά από το πρωί μέχρι το βράδυ, όπως γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο και το οποίο μοιάζει με σκλαβιά. Χωρίζουν την ημέρα και την νύχτα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τις οποίες δουλεύουν τις έξι, τρεις πριν το φαγητό και τρεις μετά περνούν το δείπνο και μετά πέφτουν για ύπνο στις οκτώ για οκτώ ώρες. Τις υπόλοιπες ώρες είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν, αλλά δεν σπαταλούν τον χρόνο τους τεμπελιάζοντας και γλεντώντας, αλλά τον αξιοποιούν ο καθένας ανάλογα με την κλίση του. Οι περισσότεροι επιλέγουν να αυξήσουν τις γνώσεις τους. […]

Θα πρέπει όμως να σας πω λίγο περισσότερο για τον τρόπο που δουλεύουν γιατί ίσως να νομίζετε ότι οι έξι ώρες είναι πολύ λίγες και ότι ίσως να δημιουργεί πρόβλημα πλήρωσης βασικών αναγκών. Αντίθετα λοιπόν το εξάωρο, όχι μόνο φτάνει, αλλά και περισσεύει για να εξασφαλίσουν υπερεπάρκεια τόσο στα αναγκαία όσο και στα αγαθά πολυτελείας, το γιατί θα τα καταλάβετε αμέσως αν λογαριάσετε το μεγάλο μέρος του πληθυσμού που μένει άνεργο σε άλλες χώρες.

Πρώτα απ’ όλα οι γυναίκες, δηλαδή η μισή ανθρωπότητα, δε δουλεύουν και όπου δουλεύουν το κάνουν γιατί τεμπελιάζουν οι άνδρες τους, σε αυτό μπορείτε να προσθέσετε το πλήθος των αργόσχολων παπάδων και όλων όσων ασχολούνται με την ιεροσύνη. Συνυπολογίστε και όλους τους πλούσιους, κυρίως τους μεγαλοκτηματίες, τους λεγόμενους ευγενείς και τους ανθρώπους του καλού κόσμου, με τους παρατρεχάμενους. Τέλος, βάλτε όλους τους υγιείς δυνατούς ζητιάνους που κάνουν τους αρρώστους για να για δικαιολογήσουν την τεμπελιά.

Βάλτε όλους αυτούς μαζί και θα δείτε ότι οι άνθρωποι που τελικά εργάζονται για να παράγουν όλα όσα καταναλώνει ολόκληρη η κοινωνία είναι τελικά πολύ λιγότεροι από ότι νομίζουμε. Επίσης σκεφτείτε πόσοι από αυτούς κάνουν δουλειές πραγματικά χρήσιμες για το κοινωνικό σύνολο καθώς υπολογίζοντας τα πάντα με μέτρο το χρήμα δημιουργήσαμε πάρα πολλά περιττά επαγγέλματα που περιστρέφονται γύρω από την πολυτέλεια.

Αν όμως οι άνθρωποι που δουλεύουν, εργάζονταν αποκλειστικά για να παράγουν όσα χρειάζονται για μια άνετη διαβίωση, η υπερπαραγωγή που θα υπήρχε θα έριχνε τόσο χαμηλά τις τιμές που οι έμποροι δεν θα μπορούσαν να συντηρηθούν από την πώλησή τους. Αν όσοι δουλεύουν σε παρασιτικά επαγγέλματα εργάζονταν πραγματικά και παραγωγικά και όσοι τώρα τεμπελιάζουν και ξοδεύουν για δύο, υποχρεώνονταν να δουλέψουν, θα διαπιστώνατε ότι λίγες ώρες δουλειάς την ημέρα είναι υπεραρκετές για να παράγουμε όσα είναι απαραίτητα και ευεργετικά για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν αγγίζουν την υπερβολή. Αυτό το βλέπει κανείς πολύ καθαρά στην Ουτοπία, αφού σε ολόκληρες πόλεις και διοικητικές περιφέρειες, είναι ζήτημα αν βρεις πεντακοσίους υγιείς νέους ανθρώπους να μην δουλεύουν».

«Στην Ουτοπία αισθάνονται ενόχληση και ντροπή για τις αιματηρές νίκες τους ενάντια στους εχθρούς τους. Για καμία νίκη δεν καμαρώνουν παραπάνω, από αυτές που επιτεύχθηκαν με δεξιοτεχνία, χωρίς αιματοχυσία.

Σε τέτοιες περιπτώσεις το γιορτάζουν πανηγυρικά, με δημόσιους θριάμβους, και φτιάχνουν τρόπαια γι’ αυτούς που πέτυχαν μια τόσο σημαντική νίκη• γιατί θεωρούν ότι ο άνθρωπος λειτουργεί σύμφωνα με τη φύση του όταν νικά έναν εχθρό με τρόπο που μόνον εκείνος μπορεί – και αυτό είναι με την δύναμη και την εξυπνάδα του. Οι αρκούδες, τα λιοντάρια, τα αγριογούρουνα, οι λύκοι και τα σκυλιά και όλα τα άλλα ζώα χρησιμοποιούν τη φυσική τους δύναμη, πολλά μάλιστα είναι πιο δυνατά και από τον άνθρωπο, παρόλ’ αυτά εκείνος υπερτερεί λόγω του πνεύματος και της λογικής του».

***

«Είναι γεγονός πως, όσο περισσότερο διαφέρουν οι συνήθειές μας από τις συνήθειες των άλλων, τόσο πιο απίστευτες μας φαίνονται. Αφού το σύστημα της Ουτοπίας διαφέρει τόσο πολύ από το δικό μας, δεν πρέπει να μας φαίνεται παράξενο που αξιολογούν τον χρυσό και το ασήμι με διαφορετικά κριτήρια από ότι εμείς.

Τα πολύτιμα μέταλλα δεν τους χρησιμεύουν παρά μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες και κρίσιμες καταστάσεις. Αξιολογώντας τα λοιπόν με βάση τη χρησιμότητα, είναι λογικό να προτιμούν το σίδερο από το χρυσάφι. Ο άνθρωπος δε μπορεί να κάνει χωρίς σίδερο όπως δεν μπορεί να κάνει χωρίς φωτιά και νερό, είναι το πιο χρήσιμο και σημαντικό μέταλλο στη φύση. Ο χρυσός και το ασήμι έχουν υπερεκτιμηθεί από την ανοησία του ανθρώπου και λόγω της σπανιότητάς τους. Στην Ουτοπία όμως πιστεύουν ότι η φύση, σαν ανεκτικός γονιός, παρέχει στον άνθρωπο τις μεγαλύτερες ευλογίες της απλόχερα, όπως το νερό και τον αέρα, και κρύβει ό,τι είναι μάταιο και άχρηστο. […]

Οι κάτοικοι της Ουτοπίας απορούν πως είναι δυνατόν να γοητεύεται κανείς από την αδύναμη λάμψη μιας πέτρας όταν είναι σε θέση να θαυμάζει τη λάμψη των αστεριών και πως είναι δυνατόν να θεωρείται κάποιος καλύτερος από τους άλλους επειδή φορά καλύτερα ρούχα. Στο τέλος δεν είναι τίποτε άλλο από κατεργασμένο μαλλί προβάτου και το πρόβατο είναι πρόβατο όσο καλό μαλλί και να κάνει. Απορούν το ίδιο όταν ακούν ότι άλλοι λαοί αγαπούν ένα μέταλλο τόσο άχρηστο όσο ο χρυσός, σε τέτοιο βαθμό που να το θεωρούν πιο σημαντικό από τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ο ίδιος που του έδωσε αξία. Εκπλήσσονται ακούγοντας ότι ένας άνθρωπος με την ευφυΐα ξύλου και όσο κακός όσο και ανόητος, έχει στην υπηρεσία τόσους πολλούς έξυπνους και καλούς ανθρώπους, μόνο επειδή τυχαίνει να έχει πολύ από αυτό το μέταλλο. […]

Περισσότερο όμως απορούν με αυτούς τους ηλίθιους που μόλις δουν πλούσιο, χωρίς να του χρωστούν ή να έχουν εξάρτηση από αυτόν, τρέχουν από πίσω, έστω και αν γνωρίζουν ότι είναι τόσο τσιγκούνης που δεν πρόκειται να τους δώσει δεκάρα. […]

Ενώ όλα τα πιάτα και τα ποτήρια [στην Ουτοπία] είναι φτιαγμένα από πηλό ή γυαλί, όμορφα σε εμφάνιση αλλά από φθηνά υλικά, τα ουροδοχεία στα σπίτια στα σπίτια και στους δημόσιους χώρους είναι φτιαγμένα από χρυσό και ασήμι. Το ίδιο και οι αλυσίδες και οι χειροπέδες των δούλων. Σε μερικούς μάλιστα, για διαπόμπευση, φορούν ένα χρυσό σκουλαρίκι, μια χρυσή αλυσίδα ή ένα χρυσό στεφάνι στα μαλλιά. Κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να ευτελίσουν τα συγκεκριμένα μέταλλα. Έτσι εκεί που σε όλο τον κόσμο προτιμούν να χάσουν το χέρι τους παρά τον χρυσό και το ασήμι τους, στην Ουτοπία αδιαφορούν για αυτά σαν να ήταν μια δεκάρα! Μαργαριτάρια βρίσκουν στην ακρογιαλιά, διαμάντια και ρουμπίνια ανάμεσα στις πέτρες.

Δεν σκοτίζονται να τα ψάξουν, αν όμως τα βρουν κατά τύχη, τα γυαλίζουν και με αυτά στολίζουν τα παιδιά, που τους αρέσει να τα φορούν. Μόλις όμως μεγαλώσουν και καταλάβουν ότι είναι απλώς μπιχλιμπίδια, τα πετούν από μόνα τους, χωρίς να τους το πει κανένας, με τον ίδιο τρόπο, που εμείς παρατάμε τα παιχνίδια και τις κούκλες μας. […]

[Μια μέρα] έκαναν την εμφάνισή τους τρεις ξένοι πρεσβευτές και εκατό ακόλουθοι ντυμένοι οι περισσότεροι με μεταξωτά στα χρώματα της ίριδας. Οι δε πρεσβευτές στην χώρα τους φορούσαν χρυσοκέντητα μεταξωτά και μεγάλες καδένες, σκουλαρίκια και δαχτυλίδια και καπέλα κεντημένα με σειρές από μαργαριτάρια και άλλα πολύτιμα πετράδια. Με λίγα λόγια, ήρθαν με ό,τι στην Ουτοπία είναι χαρακτηριστικό της δουλείας, σύμβολα διαπόμπευσης και μπιχλιμπίδια για μωρά. Ήταν πολύ αστείο να τους βλέπεις να κορδώνονται από την μία συγκρίνοντας τα πανάκριβα ρούχα τους με τα φτωχά ενδύματα των ντόπιων που είχαν βγει στους δρόμους και από την άλλη να κάνουν ακριβώς την αντίθετη εντύπωση από αυτή που ήθελαν να δημιουργήσουν. Φάνταζαν τόσο γελοίοι στα μάτια των κατοίκων της Ουτοπίας, που χαιρετούσαν με σεβασμό τους ταπεινά ντυμένους υπηρέτες και αγνόησαν τους πραγματικούς, γεμάτους χρυσάφι, πρεσβευτές.

Μακάρι να βλέπατε τα παιδιά, που είχαν μεγαλώσει αρκετά για να περιφρονούν τα στολίδια, να λένε στις μανάδες τους: «κοίτα αυτόν τον ανόητο φοράει μαργαριτάρια και διαμάντια λες και είναι μωρό» και εκείνες να απαντούν αθώα:

«ησύχασε, νομίζω ότι είναι ένας από τους γελωτοποιούς των πρεσβευτών».

* Η μετάφραση της «Ουτοπίας» είναι του Μ. Βουτσίνου.