Ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς των τελευταίων 20-30 χρόνων έγινε διάσημος, μεταξύ άλλων, για ένα ρητό που θα το χαρακτήριζα ως μία από τις μεγαλύτερες… απάτες στην ιστορία της λογοτεχνίας. Ο λόγος για τον Πάουλο Κοέλιο και τη ξακουστή εκείνη φράση: «όταν θέλεις πολύ κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το κατορθώσεις».
Έτσι έλεγε ο Κοέλιο, πουλώντας εύκολη αισιοδοξία και ελπίδα στον κόσμο. Και ο κόσμος το εκτίμησε δεόντως – ο συγγραφέας έγινε διάσημος κι έμαθε πως να κάνει μακροβούτια στα λεφτ… εε, στα βιβλία, ήθελα να πω.
Ας λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ενδιαφέρονται για γνώση – μόνο για εύκολη παρηγοριά. Όταν μια φορά κι έναν καιρό ο Νίτσε έλεγε πως ο άνθρωπος μετριέται από το βάρος της γνώσης που μπορεί ν’ αντέξει, δεν μιλούσε τυχαία. Στο νιτσεϊκό σύμπαν ο κόσμος συνιστά αέναο πεδίο σύγκρουσης μεταξύ αντίθετων δυνάμεων – δίχως σκοπό ή τελικό προορισμό, δίχως κάποια θεία πρόνοια που επιβλέπει τα πάντα. Μα σ’ ένα σύμπαν όπως εκείνο του Κοέλιο, τα πάντα ρυθμίζονται από μια ανώτερη δύναμη που θέλει το καλό μας – αρκεί να το επιθυμήσουμε πραγματικά και οι ίδιοι.
Ακόμα και αν δεχτούμε πως υπάρχει κάτι βαθύτερο στη φύση που μας περιβάλλει – μια αίσθηση αρμονίας, μια ομορφιά που ξεπερνά εκείνη των αισθήσεων, κάτι που ίσως αδυνατούμε να εκφράσουμε με λόγια – αυτό απέχει πολύ από το να παραδοθούμε οι ίδιοι σε μια μαγική σκέψη και να θεωρήσουμε πως τα πάντα εξαρτώνται από τη βούλησή μας και μόνο. Σκέψεις σαν αυτές θυμίζουν εκείνη την αίσθηση «μαγικής παντοδυναμίας» που οι ψυχαναλυτές απέδωσαν στην πρώιμη παιδική ηλικία – στα πρώτα 1-2 χρόνια της ζωής. Τότε που το μωρό θεωρεί πως ο κόσμος συνιστά προέκταση του εαυτού του και είναι φτιαγμένος σύμφωνα με τις επιθυμίες του και μόνο – αρκεί να κλάψει για να έρθει τρέχοντας η μαμά να το ταΐσει.
Μα μεγαλώνοντας μαθαίνει κάποιος πως ο κόσμος δεν είναι φτιαγμένος μόνο με βάση τις δικές του επιθυμίες… μα με βάση τις επιθυμίες όλων. Επιθυμίες που συχνά μπορεί να έρχονται σε σύγκρουση. Δεν υπάρχει μόνο αυτό που θες εσύ – μα κι εκείνο που θέλουν οι άλλοι.
Όταν για πρώτη φορά το μικρό παιδί ακούει τους γονείς του να του λένε «Όχι», δέχεται ένα μεγάλο πλήγμα στον εγωκεντρισμό του. Εν συνεχεία όμως αυτό το «όχι» μετατρέπεται σε πολύτιμο εφόδιο: μαθαίνοντας να το χρησιμοποιεί, ενσωματώνοντάς το, το παιδί διαφοροποιεί τον εαυτό του απ’ τους άλλους – και συνειδητοποιεί τη μοναδικότητά του. Λέω Όχι – άρα υπάρχω. Μέσα από τη σύγκρουση, προβάλλοντας τη δική του θέληση κόντρα σε εκείνη των άλλων, το παιδί καταλαβαίνει πως η ζωή αποτελεί ένα πεδίο όπου πλήθος θελήσεων πάνε κόντρα η μία στην άλλη. Άλλες συμμαχούν μεταξύ τους… άλλες πάλι βρίσκονται μονίμως σε σύγκρουση.
Πού καταλήγουμε λοιπόν; Στην επικράτηση της «θέλησης του ισχυρότερου»; Ή μήπως στην επικράτηση της «ισχυρότερης θέλησης»; Προσοχή – δεν είναι το ίδιο αυτά τα δύο!
Η σκέψη του Κοέλιο θα λέγαμε πως αρμόζει μάλλον περισσότερο στη δεύτερη εκδοχή: εκεί όπου «αρκεί» να επιθυμείς κάτι πολύ για να το αποκτήσεις. Ένα μεγάλο παραμύθι που μας επαναφέρει στην πολύ πρώιμη παιδική μας ηλικία. Και ποιος δεν θέλει να γίνει ξανά παιδί.
Art by Thomas Subtil
Αν λοιπόν δεν κατορθώσουμε κάτι, είναι επειδή… δεν το «επιθυμήσαμε» αρκετά; Κατά βάθος, φίλε αναγνώστη, δεν… επιθύμησες πολύ εκείνη τη δουλειά που δεν σου έκατσε. Ή εκείνα τα εύκολα θέματα στις εξετάσεις. Ή εκείνο το φλερτ που δεν είχε αίσια εξέλιξη. Ή εκείνη τη σχέση που απέτυχε. Αν τα… ήθελες πραγματικά, αν τα επιθυμούσες πολύ, πάρα πολύ, ΠΑΡΑ πάρα πολύ, τα πράγματα θα είχαν πάει πολύ διαφορετικά! Μα τι να σου κάνω κι εγώ – δεν έχεις μάθει να επιθυμείς σωστά!
Και αν ξυπνήσεις ένα πρωινό, πατήσεις το πόδι έξω απ’ το κρεβάτι σου στο πάτωμα και, ΤΣΟΥΠ, βουτήξεις σε μια σκατούλα που αμόλησε ο σκύλος σου… είναι επειδή δεν επιθυμούσες να πάνε τα πράγματα αλλιώς! Και αν βγεις έξω και φας μια μεγαλοπρεπέστατη γλίστρα στο δρόμο, προσγειώνοντας τον πισινό σου στο σκληρό πεζοδρόμιο, είναι επειδή το σύμπαν γελάει με την ατυχία σου! Να πρόσεχες και να μην ήσουν γεμάτος με τόσο αρνητικές σκέψεις.
Για να μη μιλήσω για όλες εκείνες τις κατηγορίες πληθυσμών στον κόσμο που μαστίζονται από βαριά προβλήματα, που τους χτυπάει η κρίση, ο πόλεμος, και όλα αυτά τα… μικροπράγματα. Νά κάποιοι άνθρωποι που δεν επιθυμούν αληθινά και σε βάθος! Αχ, να ρίχναμε με αεροπλάνα το βιβλίο του Κοέλιο στους πληθυσμούς της Συρίας ή της Αφρικής – τότε θα διαπίστωναν πως είναι όλα θέμα θέλησης και μόνο! Μα δεν ξέρουν, οι κουτοί, γι’ αυτό και υποφέρουν.
Ας μη με κατηγορούν οι φίλοι του συμπαθέστατου, κατά τ’ άλλα, συγγραφέα. Η αλήθεια είναι πως προτιμώ τους αισιόδοξους ανθρώπους σε σχέση με τους μίζερους – οι πρώτοι είναι ευχάριστοι στην παρέα, ενώ οι δεύτεροι δεν χωνεύονται με τίποτα. Μα τόση πια ονειροπόληση δίνει κακό όνομα στα παραμύθια – που, στο βάθος τους, διέπονται από μηνύματα δίχως βολικές απαντήσεις.
Μιλώντας από την ψυχολογική και όχι τη μυθιστορηματική σκοπιά, μπορώ να δώσω μια βάση αλήθειας στο ρητό του Κοέλιο. Γιατί είναι γεγονός πως κάποιες φορές οι επιθυμίες μας καθοδηγούν τα αποτελέσματα των πράξεών μας. Και ορισμένες φορές αν αποτυγχάνουμε, είναι επειδή οι ίδιοι, ασυναίσθητα, καθοδηγήσαμε τη συμπεριφορά μας προς τα κει. Στην Ψυχολογία αυτό ονομάζεται «Αυτοεκπληρούμενη Προφητεία» – εκείνο που θα λέγαμε αλλιώς: «είδες, στο ΕΙΠΑ πως θα αποτύχω!».
Υπάρχουν περιστάσεις που μπορεί να μην πιστεύεις στις προοπτικές της επιτυχίας σου. Για παράδειγμα να βγαίνεις με μια κοπέλα, μα να μην πιστεύεις στις δυνατότητές σου – ή να δίνεις συνέντευξη για μια δουλειά, μα να μην θεωρείς κατά βάθος άξιο τον εαυτό σου. Μπορεί τότε να «καθοδηγήσεις» πλάγια τα γεγονότα, ώστε να καταλήξουν στην αποτυχία που εξαρχής περίμενες: με την κοπέλα θα είσαι υπερβολικά αμήχανος ή άγαρμπος και στη συνέντευξη θα μεταδίδεις μειωμένη αυτοπεποίθηση. Εν τέλει αποτυγχάνεις και αυτό, εν μέρει, οφείλεται σε σένα τον ίδιο που ουδέποτε πίστεψες στις δυνατότητές σου. Όλα για να επιβεβαιώσεις στον εαυτό σου την κοσμοθεωρία που έχεις διαμορφώσει, ακόμα και αν αυτή είναι σε βάρος σου.
Μα σε περιπτώσεις σαν αυτές είναι παραπλανητικό να μιλάμε για «μειωμένη επιθυμία». Σωστότερο είναι να μιλάμε για περιορισμένη αυτοπεποίθηση, ή έλλειψη πίστης στο σκοπό σου. Ίσως πάλι συνιστά ζήτημα προσωπικής ταυτότητας: κάποιος προτιμά να επιβεβαιώνει μια αρνητική ταυτότητα που έχει χτίσει για τον εαυτό του (εκείνη του «αποτυχημένου», για παράδειγμα), παρά να μην έχει καμία απολύτως ταυτότητα.
Rene Magritte, “La tentative de’impossible”, 1928
Ισχύει απόλυτα πως αν κάποιες φορές δεν φτάσαμε στ’ αστέρια, είναι επειδή θεωρήσαμε πως είναι αδύνατο να φτάσουμε σ’ αυτά. Μα το ίδιο έλεγαν κάποτε και για το φεγγάρι – και νά που τα κατάφερε ο άνθρωπος. Ναι, κύριοι – κάποια πράγματα είναι όντως θέμα θέλησης. Μα όχι μόνο – είναι επίσης θέμα στόχου, αγώνα, επιμονής, προσπάθειας – και φυσικά τύχης!
Γιατί κάποιες φορές δεν αρκεί να επιθυμείς – μα πρέπει να αγωνιστείς, να κοπιάσεις, να επιμείνεις… και δεν αποκλείεται στο τέλος να δεις το βράχο σου να κατρακυλάει απ’ το βουνό, κι εσύ, σαν άλλος Σίσυφος, να πρέπει να τον σπρώξεις πάλι απ’ την αρχή…
Και κάποιες άλλες φορές δεν φταις εσύ που δεν παίρνεις την κοπέλα – μα τα γούστα της, που είναι τόσο διαφορετικά απ’ τα δικά σου. Και δεν φταις εσύ που δεν παίρνεις τη δουλειά – μα τα μυαλά του εργοδότη σου και οι απαιτήσεις της αγοράς. Και δεν φταις εσύ αν ξεσπά πόλεμος ή κάποια βαριά κρίση – μα ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα που τρέφεται έξω και πέρα από σένα και δεν λογαριάζει καθόλου τις προσωπικές επιθυμίες σου.
Και δεν φταις εσύ αν, ΤΣΟΥΠ, πάτησες μες στη σκατούλα πρωινιάτικα! Απλά έτυχε, αδερφέ μου! Απλά έτυχε!
Το να συνειδητοποιούμε πως αρκετά πράγματα βρίσκονται πέρα και έξω από το φάσμα των επιθυμιών μας συνιστά ένδειξη ωρίμανσης. Γιατί αναγνωρίζουμε πως υπάρχουν πολλαπλές θελήσεις στον κόσμο, όχι μόνο η δική μας. Αν εσύ θέλεις κάτι πολύ… μπορεί κάποιος άλλος να θέλει το ακριβώς αντίθετο, το ίδιο πολύ με σένα. Δεν αρκεί να θες κάτι. Δεν είσαι μόνος σου στον κόσμο. Επιτέλους πια – δεν είσαι μωρό παιδί.
Μα αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορείς να επηρεάσεις κάποια πράγματα με τη θέλησή σου. Η τελευταία πάντα παίζει το ρόλο της – και αν μάλιστα ενώσει τη φωνή της με πολλές άλλες σαν αυτήν, τότε θα τη δεις να δυναμώνει, ν’ αποκτά σάρκα και οστά! Έτσι προχωρά ο κόσμος. Όχι, δεν πρόκειται απλά για μια αέναη τάση «επιβίωσης του ισχυρότερου» – γιατί εκείνο που ονομάζουμε «δύναμη» ποικίλλει, ανάλογα με τις ερμηνείες… Κάποιοι για παράδειγμα βρίσκουν δύναμη στον ατομικισμό… άλλοι στην αλληλεγγύη. Κάποιοι στο συναίσθημα… και άλλοι στη λογική. Κάποιοι στη γνώση… και άλλοι στην άγνοια.
Ίσως τελικά το λάθος του Κοέλιο ήταν πως απλοποίησε υπερβολικά μια σύνθετη πραγματικότητα. Δεν είπε ψέματα – απλά μίλησε πολύ απλοϊκά, απευθυνόμενος σε όλους εκείνους που βαριούνταν να ψάξουν και πολύ τα πράγματα.
Κλείνοντας, θα σας εκμυστηρευτώ ένα μυστικό: είναι ωραίο που δεν γίνονται τα πράγματα πάντα όπως τα θες! Γιατί θα βαριόσουν υπερβολικά γρήγορα έτσι – πίστεψέ με. Σκέψου πόσο ομορφότερο είναι όταν πραγματοποιείται μια επιθυμία σου, ενώ τόσες άλλες είχαν αποτύχει… σκέψου πόσο περισσότερο την απολαμβάνεις! Σκέψου πόσο λιγότερη χαρά θ’ αντλούσες αν έβρισκες ικανοποίηση σε όλες!
Γιατί μέσα από την απώλεια και την έλλειψη μαθαίνουμε να εκτιμούμε καλύτερα εκείνα που, εν τέλει, αποκτούμε… Εκείνα που αποκτούμε μέσα από την τύχη, την προσπάθεια, την επιμονή και… κάποιες φορές, απλά και μόνο γιατί το επιθυμούμε βαθιά.
6 Responses
Έτσι είναι!!!
Εξαίρετο…..!!!!!!! όπως πάντα.
Μα συγκρίνεις τον Νίτσε με τον Κοέλιο; Ιεροσυλία!
Ok έχω διαβάσει κι εγώ τον Αλχημιστή…ένοχη.
Και για λίγο πίστεψα πως το Σύμπαν συνωμοτεί όταν θέλω πολύ κάτι.
Γρήγορα όμως κατάλαβα πως το Σύμπαν δεν γνωρίζει καν την ύπαρξη μου, πόσο μάλλον τις επιθυμίες μου.
Μεγάλη απάτη αυτή του Αλχημιστή/Κοέλιο!
Είχε κάνει όλα τα κοριτσόπουλα να παραληρούν πιστεύοντας πως ο ωραίος τύπος θα τους τηλεφωνήσει μόνο και μόνο επειδή το ήθελαν πολύ!
Μου άρεσε πολύ η συσχέτιση με την παιδική ηλικία και την ψυχολογία.
Φιλάκια Κουνελε μου:))
Έχουμε όλοι μας… πληρώσει για τέτοια παραληρήματα των "κοριτσόπουλων" αγαπητή Σερενάτα… ο άνθρωπος που πετάει κυριολεκτικά στα πέρα σύννεφα δεν κάνει καλό ούτε στον εαυτό του, ούτε στους γύρω του.
Μα πάει στο καλό αν πρόκειται για νεαρές ηλικίες – εκεί δίνω κάποια ελαφρυντικά, όσο και αν έχουν τις αναπόφευκτες συνέπειές τους. Και όπως γράφω στο κείμενο "Μα τόση πια ονειροπόληση δίνει κακό όνομα στα παραμύθια". Δεν λέμε ποτέ όχι στα παραμύθια και στα όνειρα. Λέμε όχι στα εύκολα παραμύθια και τα ψεύτικα όνειρα.
Χαιρετώ. 🙂
Καιρό είχα να περάσω, αλλά ήρθα…
Σοφός ο Νίτσε, εμπορικός ο Κοέλιο.
Ποτέ δεν μου άρεσε ως συγγραφέας. Όσο για τη πασίγνωστη και χιλιοειπωμένη φράση του έχω ακριβώς την ίδια άποψη. Αν ήταν έτσι, θα είχαμε καταφέρει τα πάντα στην ζωή μας. Από την άλλη πάλι όπως υποστηρίζεις κι εσύ, όταν επιθυμούμε κάτι πολύ, θα δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις και θα κάνουμε τους κατάλληλους σχεδιασμούς με μεθοδικότητα και οργάνωση, υπομονή, επιμονή και γνώση, για να επιτύχουμε, χωρίς ποτέ να είναι σίγουρη η θετική έκβαση πάντα. Κάτι αντίστοιχο λέω κι εγώ στο τελευταίο κείμενο.
Κάτι που δεν μπορώ να εξηγήσω, αλλά συμβαίνει, είναι ότι πρόσωπα ή καταστάσεις που έχουμε σκεφτεί έντονα έχουν εμφανιστεί από εκεί που δεν το περιμέναμε. Δεν πιστεύω ιδιαίτερα στην τύχη, αλλά στους νόμους της φυσικής. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο της ενέργειας στην ζωή του ανθρώπου και στη φύση, στη δράση και αντίδραση, στη χημεία κλπ. Δεν συνεχίζω, γιατί θα πω πολλά!
Πάντως, αν δεν είχαν συμβεί απίστευτες καταστάσεις τέτοιου τύπου δεν θα ανέφερα καν.
Ό,τι και να λέμε όμως ο συγγραφέας παρασύρει κόσμο στο εύκολο και εύπεπτο και επικίνδυνα παθητικό!
Τα σέβη μου, μαέστρο, γιατί το είπες και το 'κανες!
Να 'σαι καλά Γλαύκη. Όσο αφορά το κομμάτι εκείνο με τους "νόμους της φυσικής"… κάποιες φορές μπορεί και να συμβαίνει, ναι. Κάποιες.
Καλή συνέχεια!