“planet mercury passes in front of the sun” – Giacomo Balla (1914) |
μας είναι να τραγουδήσουμε τον έρωτα του κινδύνου, το φρόνημα της ενέργειας
της αφοβίας.
θάρρος, η τόλμη και η εξέγερση θα είναι τα ουσιώδη στοιχεία της ποίησης.
σήμερα η λογοτεχνία έχει εκθειάσει την ακινησία της σκέψης, την έκσταση και τον
ύπνο. Σκοπός είναι να εξάρουμε την επιθετική δράση, την πυρετώδη αϋπνία, τον
διασκελισμό του δρομέα, το θανάσιμο άλμα, την γροθιά και τον κόλαφο.
Επιβεβαιώνουμε ότι η μεγαλοπρέπεια του κόσμου έχει εμπλουτιστεί με μια νέα
ωραιότητα: την ωραιότητα της ταχύτητας.
αγωνιστικό αυτοκίνητο του οποίου η εξάτμιση κοσμείται με μεγάλους σωλήνες, σαν
ερπετά με εκρηκτική ανάσα – ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο που καλπάζει μανιασμένο
είναι ωραιότερο
να υμνήσουμε τον άντρα που κρατάει το τιμόνι, που εκσφενδονίζει το δόρυ του
πνεύματος σε όλον τον πλανήτη, σ’ όλο το μήκος της τροχιάς του.
ποιητής πρέπει να αφιερώσει τον εαυτό του με ζέση, μεγαλείο και γενναιοδωρία,
να διογκώσει την ενθουσιώδη θέρμη των αρχέγονων στοιχείων.
τον αγώνα, δεν υπάρχει άλλη ομορφιά. Έργο χωρίς επιθετικό χαρακτήρα δεν μπορεί
να είναι αριστούργημα. Η ποίηση πρέπει να συλληφθεί ως βίαιη επίθεση κατά
αγνώστων δυνάμεων, ως τιθάσευση και υποταγή τους ενώπιον του ανθρώπου.
στο έσχατο ακρωτήρι των αιώνων! … Ποιος ο λόγος να κοιτάμε προς τα πίσω, όταν
αυτό που θέλουμε είναι να σπάσουμε τις μυστηριώδεις πόρτες του Αδύνατου; Ο
Χώρος και ο Χρόνος πέθαναν χθες. Ζούμε ήδη στο απόλυτο, διότι έχουμε
δημιουργήσει την αιώνια,
δοξολογήσουμε τον πόλεμο –τη μόνη υγιεινή του κόσμου–, τον μιλιταρισμό, τον
πατριωτισμό, την χειρονομία των αγγελιοφόρων της ελευθερίας που σπέρνουν τον
όλεθρο, τις ωραίες ιδέες που γι’αυτές αξίζει κανείς να πεθάνει, και την
περιφρόνηση για τη γυναίκα.
καταστρέψουμε τα μουσεία, τις βιβλιοθήκες, τις ακαδημίες όλων των ειδών, θα
πολεμήσουμε την ηθικοκρατία, τον φεμινισμό, κάθε ευκαιριακή ή χρησιμοθηρική
δειλία.
υμνήσουμε τα μεγάλη πλήθη τα συνεπαρμένα από την εργασία, την ηδονή και τα
έκτροπα. Θα τραγουδήσουμε τις πολύχρωμες, πολυφωνικές παλίρροιες της
επανάστασης στις μοντέρνες πρωτεύουσες. Θα τραγουδήσουμε τον δονούμενο
νυχτερινό πυρετό των οπλοστασίων και των ναυπηγείων που αστράφτουν βίαια κάτω
από τα ηλεκτρικά φεγγάρια. Τους άπληστους σιδηροδρομικούς σταθμούς που
καταβροχθίζουν τις σερπαντίνες του καπνού. Τα εργοστάσια που κρέμονται απ’ τα
σύννεφα με τις στραβές γραμμές του καπνού τους. Τις γέφυρες που δρασκελούν τους
ποταμούς σαν γίγαντες αθλητές, σπινθηρίζοντας στον ήλιο με τη λάμψη του
μαχαιριού. Τα περιπετειώδη ατμόπλοια που οσφραίνονται τον ορίζοντα. Τις
βαθύστερνες μηχανές που οι τροχοί τους ψαύουν τις ράγες σαν οπλές τεράστιων
χαλύβδινων αλόγων που έχουν χαλινό από σωλήνα. Και την κομψή πτήση των αεροπλάνων
που οι έλικες τους πλαταγίζουν στον άνεμο σαν σημαίες και μοιάζουν με
αλαλαγμούς ενθουσιασμού ενός πλήθους.
Tomasso Marinetti, από το “Μανιφέστο του Φουτουρισμού”
To Μανιφέστο στο πρωτοσέλιδο της “Le Figaro” |
Η μηχανή θα γινόταν το έμβλημα της νέας εποχής. Οι εξατμίσεις και τα εξαρτήματα του αυτοκινήτου φάνταζαν σαν τους βρυχηθμούς των δράκων, ικανούς να κάνουν στάχτη τον Παλαιό Κόσμο. Η Νίκη της Σαμοθράκης δεν συγκρινόταν στην ομορφιά με ένα περήφανο αυτοκίνητο. Ο Άντρας που κραδαίνει το τιμόνι και τρέχει με ορμητική ταχύτητα συνιστά το πρότυπο της νέας γενιάς. Οτιδήποτε τον κρατάει πίσω δεν συνιστά παρά μια μορφή εκφυλισμού και χρειάζεται να ξεπεραστεί. Αυτό ισχύει και για το αδύναμο γυναικείο φύλο και το αναδυόμενο, τα χρόνια εκείνα, κίνημα του φεμινισμού.
“The Charge of the Lancers”, Boccioni, 1915 |
“Urban Landscape with Chimneys”, Mario Sironi, 1921 |
“States of Mind – The Farewells”, Boccioni, 1911 |
“Για να ζωγραφίσεις μια ανθρώπινη φιγούρα δεν αρκεί να ζωγραφίσεις την φιγούρα – Χρειάζεται να απεικονίσεις το σύνολο της ατμόσφαιρας που την περιβάλλει” (Umberto Boccioni)
“Train of the Wounded”, Gino Severini |
“La Bella Sconosciuta”, Luigi de Giudici |
“Ballerina In Blue”, 1912, Gino Severini |
“The Strengths of a Street”, Boccioni, 1911 |
O Marinetti μπορεί να υπήρξε ο εμπνευστής του Φουτουρισμού, ο σημαντικότερος του ζωγράφος όμως υπήρξε ο Umberto Boccioni, καθώς και εκείνος που εφάρμοσε πιστότερα τις νέες εκείνες φιλοσοφικές αντιλήψεις στην τέχνη του. “Η Αναδύουσα Πόλη” του 1910-11 θεωρείται το πρώτο ίσως έργο φουτουριστικής ζωγραφικής. Στο επίκεντρο του έργου δεσπόζει ένα άλογο που φαίνεται να παρασέρνει τα πάντα στο πέρασμα του. Ξεχωρίζουν κτίρια, εργάτες, και κατασκευές, όλα μαζί σε έναν πυρετώδη, αμοιβαίο συσχετισμό. Τα εμβλήματα της μοντέρνας, βιομηχανικής εποχής.
“The City Rises”, Boccioni |
Οι Φουτουριστές έβρισκαν συναρπαστική την αναδυόμενη τότε “φωτοδυναμική εικόνα”, το στυλ εκείνο της φωτογραφίας που επέτρεπε να γίνει φανερή η κίνηση του αντικειμένου, δείχνοντας στην ίδια εικόνα τις διαδοχικές στιγμές της. Οι φουτουριστές μετάφεραν αυτήν την αίσθηση της διαδοχικής κίνησης στα έργα τους. Ο Giacomo Balla υπήρξε ένας ακόμα από τους σημαντικούς φουτουριστές, ο οποίος στην πορεία θα καταπιανόταν με ποικίλα άλλα ζωγραφικά στυλ. Στο έργο του “Δυναμισμός Ενός Σκυλιού σε Λουρί” απεικονίζεται αυτή ακριβώς η αίσθηση της διαδοχικής κίνησης. “Τα κινούμενα αντικείμενα συνεχώς πολλαπλασιάζονται,η μορφή τους αλλάζει διαρκώς. Ένα άλογο που τρέχει, για παράδειγμα, δεν έχει 4 πόδια, αλλά είκοσι”.
“Dynamism of a Dog on a Leash”, Balla |
“Girl Running on a Balcony”, 1912, Balla |
Ορισμένοι Φουτουριστές επέκτειναν το ενδιαφέρον τους, όχι στην ζωγραφική, μα στην φωτογραφία και την επεξεργασία της – η φωτογραφία εξάλλου τους είχε επηρεάσει εξαρχής. Χαρακτηριστική η περίπτωση του Anton Giulio Bragaglia, τα έργα του οποίου χαρακτηρίζονται από αυτήν ακριβώς την αίσθηση της διαδοχικής κίνησης, μια ρευστότητα που προσιδιάζει περισσότερο στις αισθήσεις μας, συγκριτικά με τις ακίνητες, στατικές φωτογραφίες που έχουμε συνηθίσει. Ο Bragaglia στην πορεία θα ασχολούνταν εξάλλου και με τον κινηματογράφο, το θέατρο και τον χορό. Ο Φουτουρισμός επέκτεινε το πεδίο ενασχόλησης του σε όλες τις τέχνες.
Έργα του Anton Giulio Bragaglia |
Η επιρροή του Κυβισμού γινόταν εμφανής σε έργα όπως “H Ταχύτητα Ενός Αυτοκινήτου”, του Balla. Το αντικείμενο παρουσιάζει σχεδόν με κυβιστικούς όρους, τα διαδοχικά στάδια της κίνησης όμως και η αίσθηση της ραγδαίας ταχύτητας είναι εμφανή.
“Velocity of an Automobile”, Balla |
“Speeding Automobile”, Balla |
Ένας ακόμα από τους Φουτουριστές ήταν ο Carlo Carra. Γνωστότερο έργο του η “Κηδεία του Αναρχικού Γκάλλι”, στο οποίο βλέπουμε την (κλασική, τότε και τώρα…) σύγκρουση ανάμεσα στους αστυνομικούς και τον κόσμο που συμμετέχει στην πορεία. Το έργο ξεχειλίζει δύναμη, ορμή και ενθουσιασμό, σχεδόν αισθάνεσαι πως βλέπεις την εξέργερση να εξελίσσεται ολοζώντανη μπροστά στα μάτια σου, με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από παλιότερα έργα που απεικόνιζαν εξεγέρσεις (όπως το πασίγνωστο “Η Ελευθερία Καθοδηγεί τον Λαό” του Ντελακρουά). Ο Καρρά υπήρξε αναρχικός ο ίδιος, κατά την διάρκεια των νεανικών του χρόνων. Στην πορεία όμως θα έκανε πλήρη στροφή και θα ασπαζόταν και αυτός τις δεξιές, σκληροπυρηνικές αντιλήψεις της πλειοψηφίας των Ιταλών φουτουριστών. Περισσότερα για το πολιτικό σκέλος του φουτουρισμού προς το τέλος του κειμένου.
“H Κηδεία του Αναρχικού Γκάλι”, του Καρρά |
Ο Φουτουρισμός επεκτάθηκε και στον τομέα της Γλυπτικής. Πρωτοπόρος ο σημαντικότερος του ζωγράφος, ο Umberto Boccioni, ο οποίος το 1913 παρουσίασε το έργο του “Μοναδικές Φόρμες της Συνέχειας στον Χώρο”. Το αιώνια μεταβαλλόμενο αντικείμενο τώρα πλέον καταλαμβάνει τις τρεις διαστάσεις. Κεντρική η αίσθηση του δυναμισμού, της έλλειψης κάθε ιδέας στατικότητας.
“Unique Forms of Continuity In Space”, Boccioni |
Άλλοι σημαντικοί Φουτουριστές ήταν οι Gino Severini, Luigi De Giudici, Primo Conti, ο Erico Primpolini και ο Fortunato Depero.
“Simultaniety of Centrifugal and Centripedal Groups (Woman at a Window)”, Gino Severini, 1914 |
“The Street Enters The House”, Boccioni |
Κάπως έτσι, τα χρόνια εκείνα αναδύθηκε η Φουτουριστική Μουσική.
Russolo, Ugo Piati and their “Noise Intoners”, 1920 |
“The Laugh”, Umberto Boccioni, 1911 |
Kάπου στη Ρωσία…
Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, στα χρόνια της ακμής του ο Φουτουρισμός επηρέασε την ρωσική καλλιτεχνική πρωτοπορία. Ακόμα και αν αγνοεί κάποιος όλα τα ονόματα των καλλιτεχνών που αναφέραμε ως τώρα, σίγουρα δεν θα του είναι άγνωστο το όνομα του Vladimir Mayakovsky. O Μαγιακόφσκι υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ρώσους ποιητές και λογοτέχνες, και βασικός εκπρόσωπος του ρωσικού Φουτουρισμού. Άλλοι σημαντικοί εκπρόσωποι του κινήματος ήταν οι Kazimir Malevich, Liubov Popova, Natalia Goncharova, Mikhail Larionov και ο David Burlyuk.
Κατ’ αντιστοιχία με τους Ιταλούς συνοδοιπόρους τους, οι Ρώσοι Φουτουριστές εντυπωσιάζονταν με την κίνηση και τον δυναμισμό. Η επιρροή του Κυβισμού ήταν εξίσου καθοριστική, σε βαθμό που ο ρωσιμός Φουτουρισμός καθιερώθηκε με την κοινή ονομασία “Κυβο-Φουτουρισμός”.
“The Knifegrinder”, Kazimir Malevich |
Το παρελθόν κατείχε αμφιλεγόμενο, αν όχι εντελώς αρνητικό ρόλο στην σκέψη τους. “Ο Πούσκιν και ο Ντοστογιέφσκυ χρειάζεται να πέσουν στη θάλασσα από το ατμόπλοιο του μοντερνισμού”. Τέτοιες τολμηρές δηλώσεις συνοδεύονταν από πλήρη άρνηση υποταγής σε οποιαδήποτε μορφή αυθεντίας. Δεν αναγνώριζαν κάποιον ηγέτη στο κίνημα τους – ούτε ο Μαρινέττι, ο δημιουργός του Φουτουρισμού, κατείχε τέτοιο ρόλο γι’ αυτούς.
Όντας εξίσου λογοτεχνικό, όσο και εικαστικό στυλ, ο ρωσικός Φουτουρισμός έπαιζε πολύ με τις λέξεις και τα γράμματα. Όπως ο καλλιτέχνης μοιράζει τα χρώματα και τις γραμμές σ’ ένα έργο του, επιλέγοντας τι θέλει να βάλει που, ποιά πινελιά ταιριάζει σε ποιό σημείο, αντίστοιχα και ο ποιητής θα μπορούσε να τοποθετεί ανάλογα τις λέξεις. Η γραμματική, το συντακτικό και η σύνταξη δεν παίζουν πλέον τον πρωτεύοντα ρόλο – σημασία έχει η αισθητική του κειμένου. Κάπως έτσι διαμορφώθηκαν άφθονοι νεολογισμοί και λέξεις χωρίς σημασία. Ορισμένες φορές οι λέξεις επιλέγονταν όχι για το νόημα τους, μα για τον ήχο τους και μόνο. Το στυλ αυτό ονομάστηκε “zaum”.
Θα μπορούσαμε να βρούμε κάποιους παραλληλισμούς με τα αναρχικά παιχνίδια του Νταντά, για τα οποία είχαμε μιλήσει στο πρώτο μέρος του αφιερώματος μας (κλικ) – εκεί ωστόσο πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε η έλλειψη νοήματος, το παιχνίδισμα, το ά-λογο. Οι Φουτουριστές είχαν πολύ συγκεκριμένη άποψη ως προς το τι ήθελαν να καταγράψουν, από την άλλη.
Επιστρέφοντας στον χώρο της ζωγραφικής, μία από τις γυναίκες ζωγράφους του Φουτουρισμού ήταν η Natalia Goncharova, η οποία εγκατέλειψε σε κάποια φάση τη Ρωσία για να μείνει στην Γαλλία. Το έργο της “ο Ποδηλάτης” είναι από τα γνωστότερα του κινήματος.
“The Cyclist”, Natalia Goncharova |
Σε πολιτικό επίπεδο ο ρωσικός φουτουρισμός διαχώρισε τη θέση του από τον ιταλικό. Άλλη χώρα, άλλες συνθήκες. Ο Μαγιακόφσκι τάχτηκε σθεναρά ενάντια στην ανελέητη σφαγή του Μεγάλου Πολέμου και χαιρέτησε με ενθουσιασμό την Ρωσική Επανάσταση του 1917. Στην Επανάσταση οι Ρώσοι Φουτουριστές έβλεπαν την ενσάρκωση των ιδανικών τους, για μια νέα εποχή που ανέτειλε, ικανή να παρασύρει την κοινωνία μακριά από τις παραδοσιακές, ξεπερασμένες πρακτικές και αντιλήψεις. Στα πρώτα χρόνια της μετεπαναστατικής Ρωσίας οι Φουτουριστές έχαιραν εκτίμησης και προστασίας από το κράτος των Μπολσεβίκων – με το πέρασμα των χρόνων όμως η πρωτοπορία των πρώτων εξασθένισε – το ίδιο και οι καλλιτεχνικές ευαισθησίες των δεύτερων.
Φουτουρισμός και Πολιτική
Στη Ρωσία ο Φουτουρισμός αγκάλιασε τις επαναστατικές τομές που έφεραν οι Μπολσεβίκοι του Λένιν. Στην Ιταλία όμως, την πατρίδα του, παρέμενε αντιδραστικός. Οι περισσότεροι από τους θιασώτες του ενστερνίστηκαν με πάθος τις αντιλήψεις του Μαρινέττι σχετικά με τον προεξάρχοντα ρόλο του πολέμου, την κατωτερότητα της γυναικείας φύσης, την δύναμη του μιλιταρισμού. Ο πόλεμος ήταν “η μόνη υγιεινή του κόσμου”, έλεγε ο δημιουργός του κινήματος και πόσοι τον πίστεψαν! Ο Μαρινέττι είχε ταχτεί με πάθος ενάντια στην Αυστροουγγρική – τότε – Αυτοκρατορία, η οποία κατείχε αρκετά από τα ιταλικά εδάφη, και θα ήταν ο βασικός αντίπαλος των Ιταλών στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Μποτσιόνι είχε κάψει δημόσια μια αυστριακή σημαία. Η πλειοψηφία των Ιταλών Φουτουριστών θεωρούσαν τους εαυτούς τους θερμούς πατριώτες, κατατάχτηκαν στον στρατό και έφυγαν να πολεμήσουν.
Η ίδια πλειοψηφία ποτέ δεν γύρισε πίσω – και αυτό σήμανε κατά πολύ το τέλος του ίδιου του Φουτουρισμού.
Boccioni και Marinetti |
Στην πορεία οι εναπομείναντες Φουτουριστές θα ενστερνίζονταν τις φασιστικές αντιλήψεις του Μουσολίνι και θα μοιράζονταν το όραμα του για μια Νέα Ιταλία, αναγεννημένη και ενωμένη υπό το έμβλημα του Αρχηγού, ατσαλένια σαν γροθιά και σκληρή σαν τις φασιστικές ράβδους…
Ο Ιταλικός Φουτουρισμός έχει αυτό το παράδοξο: Όσο πρωτοπόρος και αν υπήρξε, όσο καινοτόμος και αν ήταν σε επίπεδο καλλιτεχνικό, όσο επιδραστικός και προοδευτικός και αν στάθηκε σε θέμα σφαιρικότερης αντίληψης γύρω από την τέχνη, άλλο τόσο αντιδραστικός υπήρξε σε θέμα πολιτικών επιλογών. Παραμένει το μοναδικό σημαντικό καλλιτεχνικό κίνημα του Εικοστού Αιώνα που συμπαρατάχτηκε με την Δεξιά και έφτασε να στηρίζει τον ίδιο τον Φασισμό.
Δεν πρέπει να αγνοούμε όμως τις συνθήκες υπό τις οποίες αναδύθηκε, την χώρα στην οποία γεννήθηκε, την εποχή που εξέφραζε – μια εποχή που δεν είχε γνωρίσει ακόμα τα αδιέξοδα του εθνικισμού και του πολέμου και άφησε τον εαυτό της να ενθουσιαστεί από τις προοπτικές της τεχνολογίας. Μην ξεχνάμε εξάλλου πως ο Ρωσικός Φουτουρισμός ακολούθησε έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο, σε θέμα πολιτικών προτιμήσεων – αν και κοινό ανάμεσα τους ήταν αυτή ακριβώς η απαξίωση του παρελθόντος, η ρήξη με την παράδοση και η δοξολογία του “μοντέρνου”, όπως εκείνο εκφραζόταν με τα νέα πολιτικά καθεστώτα που έκαναν τότε την εμφάνιση τους.
“Lancers”, Gino Severini |
Και το Ταξίδι Συνεχίζεται…
Εμείς όμως έχουμε να πούμε πολλά ακόμα! Η διαδρομή της Τέχνης του Εικοστού Αιώνα θα μας πάει σε πολλά ακόμα μονοπάτια…
Ελπίζω να τα λέμε και στην συνέχεια των αφιερωμάτων μας. Να περνάτε καλά. 🙂
7 Responses
πολυ πολυ ενδιαφερουσα η συνεχεια του ταξιδιου στα κινηματα της τεχνης κουνελε!
δεν εχω βρει χρονο ακομη για να το διαβασω παρα μονο τα αρχικα αποσπασματα του μανιφεστου στην αρχη, αλλα θα επιστρεψω το συντομοτερο!
Με την ησυχία σου Γάτα… Το αφιέρωμα εδώ θα μείνει! (για μια βδομάδα λέει, μετά θα το διαγράψω :PPP)
Σε διαβάζω από χτες με στάσεις ! Επειδή ζωγραφίζω ερασιτεχνικά θέλω να ξέρω ιστορία της τέχνης, άσχετα αν εγώ δεν ανήκω πουθενά!
Κουνέλι μου …ένα τεράστιο ευχαριστώ για την ώρα!
Εγώ σ'ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια… Εδώ θα είμαστε 😉
φίουπ…..φίοΥΠ…φίΟΥΠ…φΙΟΥΠ….ΦΙΟΥΠ……Γειά σου Κούνελεεεε !! 🙂
Πολύ μου άρεσε και το δεύτερο αφιέρωμά σου !!! Δέν γνωρίζω σχεδόν τίποτα απο την ιστορία της τέχνης και τα αφιερώματά σου τα διαβάζω με πολύ ενδιαφέρον…όπως και όλα όσα έχω διαβάσει ώς τώρα βέβαια..χίχί !!!
Να είσαι καλά και σε ευχαριστώ κι εγώ με τη σειρά μου για τις τόσο ενδιαφέρουσες γνώσεις που μοιράζεσαι μαζί μας !!!!
Καλό φθινόπωροοο….ΦΙΟυπ….ΦΙουπ…Φίουπ…φίουπ…………
Ωπ, αυτό θα πει μια γρήγορη πτήση! Ευχαριστώ πολύ Μυρσίνη, εκτιμώ πολύ τα καλά σου λόγια! Θα κάνουμε ακόμα πολλά ωραία ταξίδια στην ιστορία της τέχνης, διάβαζε με και θα θα γίνεις ξεφτέρι… 😉
Καλημέρα. Έχουμε σύγχρονους φουτουριστές? Μετά το 1960.