Artwork by Henryca Citra, Indonesia |
Στην έκτη είχα έναν δάσκαλο που έβρισκε πάντα χρόνο,
μεταξύ των μαθημάτων, να μας μιλήσει για λογοτεχνία και ειδικά τον αγαπημένο
του, Νίκο Καζαντζάκη. «Να διαβάζετε Καζαντζάκη όταν μεγαλώσετε, έχετε τόσα να
μάθετε», μας έλεγε και συνέχιζε έπειτα παραδίδοντας μαθηματικές ασκήσεις,
γραμματική, ιστορία και οτιδήποτε άλλο κάνουν όλοι οι δάσκαλοι του κόσμου. Μας είχε
μάλιστα αναθέσει να διαβάσουμε τα «Παλάτια της Κνωσού», το οποίο υπήρξε και η
πρώτη μου επαφή με το έργο του Κρητικού συγγραφέα. Ακόμα θυμάμαι να ταξιδεύω στις
πολυδαίδαλες μινωικές στοές, παρέα με τους χαρακτήρες του βιβλίου, να
περιπλανιέμαι μαζί με τον Θησέα και να προσπαθώ, με την παιδική μου φαντασία,
να ξεπλέξω τον μίτο της Αριάδνης.
μεταξύ των μαθημάτων, να μας μιλήσει για λογοτεχνία και ειδικά τον αγαπημένο
του, Νίκο Καζαντζάκη. «Να διαβάζετε Καζαντζάκη όταν μεγαλώσετε, έχετε τόσα να
μάθετε», μας έλεγε και συνέχιζε έπειτα παραδίδοντας μαθηματικές ασκήσεις,
γραμματική, ιστορία και οτιδήποτε άλλο κάνουν όλοι οι δάσκαλοι του κόσμου. Μας είχε
μάλιστα αναθέσει να διαβάσουμε τα «Παλάτια της Κνωσού», το οποίο υπήρξε και η
πρώτη μου επαφή με το έργο του Κρητικού συγγραφέα. Ακόμα θυμάμαι να ταξιδεύω στις
πολυδαίδαλες μινωικές στοές, παρέα με τους χαρακτήρες του βιβλίου, να
περιπλανιέμαι μαζί με τον Θησέα και να προσπαθώ, με την παιδική μου φαντασία,
να ξεπλέξω τον μίτο της Αριάδνης.
Τόσα και τόσα πράγματα διδαχτήκαμε στα χρόνια του
σχολείου, μα τόσο λίγα μου άφησε σα γνώσεις! Μαθήματα που διαβάζαμε ίσα για να
δώσουμε εξετάσεις και να πάρουμε έναν βαθμό. Δυο μήνες μετά και τα πάντα είχαν,
ως δια μαγείας, ξεχαστεί. Εργαλειακή αντίληψη της γνώσης, που εκτραχύνθηκε στο
Γυμνάσιο, εκτροχιάστηκε στο Λύκειο και, έπειτα, στο Πανεπιστήμιο… ε, εκεί ήταν
θέμα τύχης πλέον που θα πήγαινε το τρένο σου. Θέμα τύχης και ορισμένων επιλογών.
σχολείου, μα τόσο λίγα μου άφησε σα γνώσεις! Μαθήματα που διαβάζαμε ίσα για να
δώσουμε εξετάσεις και να πάρουμε έναν βαθμό. Δυο μήνες μετά και τα πάντα είχαν,
ως δια μαγείας, ξεχαστεί. Εργαλειακή αντίληψη της γνώσης, που εκτραχύνθηκε στο
Γυμνάσιο, εκτροχιάστηκε στο Λύκειο και, έπειτα, στο Πανεπιστήμιο… ε, εκεί ήταν
θέμα τύχης πλέον που θα πήγαινε το τρένο σου. Θέμα τύχης και ορισμένων επιλογών.
Μα το βιβλίο εκείνο που μας πρότεινε ο δάσκαλος στην
έκτη… το βιβλίο αυτό, από όλες τις ατελείωτες πληροφορίες των σχολικών χρόνων, ήταν κάτι που δεν ξέχασα. Γιατί ο δάσκαλος γνώριζε πως, την ώρα που σταματάει η καταναγκαστική παράδοση,
τη στιγμή που γκρεμίζονται τα τείχη… Τότε είναι καιρός να ξεκινήσει το ταξίδι. Και
η γλώσσα του αποκτούσε άλλο τόνο όταν μας αφηγούνταν ιστορίες πέρα από τα πλαίσια του προδιαμορφωμένου σχολικού προγράμματος. Σα να
γινόταν περισσότερο ζεστή και ανθρώπινη.
έκτη… το βιβλίο αυτό, από όλες τις ατελείωτες πληροφορίες των σχολικών χρόνων, ήταν κάτι που δεν ξέχασα. Γιατί ο δάσκαλος γνώριζε πως, την ώρα που σταματάει η καταναγκαστική παράδοση,
τη στιγμή που γκρεμίζονται τα τείχη… Τότε είναι καιρός να ξεκινήσει το ταξίδι. Και
η γλώσσα του αποκτούσε άλλο τόνο όταν μας αφηγούνταν ιστορίες πέρα από τα πλαίσια του προδιαμορφωμένου σχολικού προγράμματος. Σα να
γινόταν περισσότερο ζεστή και ανθρώπινη.
Κάποτε, θυμάμαι, μας είχε πει να κλείσουμε όλοι
τα μάτια μας και να φανταστούμε πως βρισκόμαστε κάπου αλλού. Μας ρώτησε
έναν-έναν, που νομίζουμε πως είμαστε. Θα έλεγε κανείς πως ήταν ένα διαφορετικού
είδους τεστ, από κείνα που δε θα δεις να παίρνουν βαθμό στον έλεγχο.
τα μάτια μας και να φανταστούμε πως βρισκόμαστε κάπου αλλού. Μας ρώτησε
έναν-έναν, που νομίζουμε πως είμαστε. Θα έλεγε κανείς πως ήταν ένα διαφορετικού
είδους τεστ, από κείνα που δε θα δεις να παίρνουν βαθμό στον έλεγχο.
Ήταν ένα τεστ για τη φαντασία μας.
art by Marc Chagall |
Γιατί ένας από τους τομείς που πάσχει βαθιά η
παιδεία και το εκπαιδευτικό μας σύστημα (και αυτοί οι τομείς, δυστυχώς, είναι
πολλοί) δεν είναι άλλος από την συστηματική κατακρεούργηση της φαντασίας. Τον
περιορισμό της εντός ασφυκτικών, καλά τετραγωνισμένων πλαισίων, την υποταγή της
σε κανόνες, μέτρα και σταθμά, την αποστήθιση και απομνημόνευση ατελείωτων πληροφοριών
χωρίς ουσία. Και να πως το μαγικό ταξίδι της γνώσης μετουσιώνεται σταδιακά σε
μια κακογραμμένη, άχρωμη εγκυκλοπαίδεια, η εγκυκλοπαίδεια σ’ ένα γκρίζο σχολικό
βοήθημα και το σχολικό βοήθημα σε σκονάκι, προκειμένου ν’αποκτήσεις έναν βαθμό
και να τελειώνεις με τα ηλίθια τα βιβλία μια ώρα αρχύτερα.
παιδεία και το εκπαιδευτικό μας σύστημα (και αυτοί οι τομείς, δυστυχώς, είναι
πολλοί) δεν είναι άλλος από την συστηματική κατακρεούργηση της φαντασίας. Τον
περιορισμό της εντός ασφυκτικών, καλά τετραγωνισμένων πλαισίων, την υποταγή της
σε κανόνες, μέτρα και σταθμά, την αποστήθιση και απομνημόνευση ατελείωτων πληροφοριών
χωρίς ουσία. Και να πως το μαγικό ταξίδι της γνώσης μετουσιώνεται σταδιακά σε
μια κακογραμμένη, άχρωμη εγκυκλοπαίδεια, η εγκυκλοπαίδεια σ’ ένα γκρίζο σχολικό
βοήθημα και το σχολικό βοήθημα σε σκονάκι, προκειμένου ν’αποκτήσεις έναν βαθμό
και να τελειώνεις με τα ηλίθια τα βιβλία μια ώρα αρχύτερα.
Πώς να αγαπήσεις το διάβασμα μετά; Πώς να ενδιαφερθείς
για γνώση; Όχι… Θα γίνεις ένας ακόμα από όλους εκείνους, που λίγα μόλις χρόνια
μετά το σχολείο έχουν πια αποκτήσει την «κοσμοθεωρία» τους (όσοι έχουν) και
νομίζουν πως τα ξέρουν όλα. Γιατί είναι ο περιορισμός της φαντασίας εκείνος που
καλλιεργεί τον δογματισμό. Ο δογματικός, πάνω απ’ όλα, είναι ένας άνθρωπος που
δε φαντάζεται. Η γνώση γι’ αυτόν σημαίνει επανάληψη εκείνου, που, ασυναίσθητα,
του άφησαν τα χρόνια του σχολείου: συλλογή πληροφοριών, εδώ κι εκεί, βολική
ένταξη τους σ’ ένα καλώς ορισμένο, τετραγωνισμένο πλαίσιο, και αντιμετώπιση των
πάντων, έπειτα, υπό αυτό το πρίσμα.
για γνώση; Όχι… Θα γίνεις ένας ακόμα από όλους εκείνους, που λίγα μόλις χρόνια
μετά το σχολείο έχουν πια αποκτήσει την «κοσμοθεωρία» τους (όσοι έχουν) και
νομίζουν πως τα ξέρουν όλα. Γιατί είναι ο περιορισμός της φαντασίας εκείνος που
καλλιεργεί τον δογματισμό. Ο δογματικός, πάνω απ’ όλα, είναι ένας άνθρωπος που
δε φαντάζεται. Η γνώση γι’ αυτόν σημαίνει επανάληψη εκείνου, που, ασυναίσθητα,
του άφησαν τα χρόνια του σχολείου: συλλογή πληροφοριών, εδώ κι εκεί, βολική
ένταξη τους σ’ ένα καλώς ορισμένο, τετραγωνισμένο πλαίσιο, και αντιμετώπιση των
πάντων, έπειτα, υπό αυτό το πρίσμα.
Art by Wasilly Kandinsky |
Με ενοχλούν οι δογματικοί, γιατί είναι υπερβολικά
τετράγωνοι. Και μια ζωή προσπαθούν να τετραγωνίσουν τον κύκλο. Να σε πείσουν
για την ορθότητα του δόγματος τους.
τετράγωνοι. Και μια ζωή προσπαθούν να τετραγωνίσουν τον κύκλο. Να σε πείσουν
για την ορθότητα του δόγματος τους.
Μα και το αντίθετό τους, εκείνοι που δεν αναπτύσσουν
ποτέ καμία άποψη, που άγονται και φέρονται όπως το φτερό στον άνεμο,
αναπαράγοντας τις αντιλήψεις των γύρω τους… Όχι, δεν είναι αυτό το ταξίδι της
γνώσης – αυτό δεν είναι καν η αφετηρία. Μαθαίνω δε σημαίνει αφήνομαι στον
άνεμο, να με πάει όπου θέλει.
ποτέ καμία άποψη, που άγονται και φέρονται όπως το φτερό στον άνεμο,
αναπαράγοντας τις αντιλήψεις των γύρω τους… Όχι, δεν είναι αυτό το ταξίδι της
γνώσης – αυτό δεν είναι καν η αφετηρία. Μαθαίνω δε σημαίνει αφήνομαι στον
άνεμο, να με πάει όπου θέλει.
Από τη μία οι δογματικοί – τα βαριά και ασήκωτα θωρηκτά.
Και από την άλλοι οι ελαφριές σαν πούπουλα βάρκες. Πώς να ταξιδέψεις έτσι;
Και από την άλλοι οι ελαφριές σαν πούπουλα βάρκες. Πώς να ταξιδέψεις έτσι;
Γι’ αυτό δε θα ξεχάσω τον δάσκαλο μου εκείνον, της έκτης,
και την αγάπη που είχε για τον Καζαντζάκη. Γιατί ήξερε πως γνώση σημαίνει
εξερεύνηση. Σημαίνει ταξίδι. Όχι πάντα ευχάριστο, κάποιες φορές κακοτράχαλο, μα
ταξίδι όσο να ναι. Σημαίνει ξεπέρασμα του τετραγώνου, μετατροπή του σε κύκλο,
στρογγυλός όπως η γη, όπως ο κόσμος όλος, χωρίς αρχή και τέλος. Και το όχημα
σου για το ταξίδι αυτό – το βασικότερο εργαλείο που χρειάζεσαι, δεν είναι άλλο
από τη φαντασία. Γιατί έτσι μπορείς και βλέπεις τον κόσμο απ’ την αρχή ξανά – Έτσι
μπορείς να τον μετασχηματίζεις, σαν παιδί.
και την αγάπη που είχε για τον Καζαντζάκη. Γιατί ήξερε πως γνώση σημαίνει
εξερεύνηση. Σημαίνει ταξίδι. Όχι πάντα ευχάριστο, κάποιες φορές κακοτράχαλο, μα
ταξίδι όσο να ναι. Σημαίνει ξεπέρασμα του τετραγώνου, μετατροπή του σε κύκλο,
στρογγυλός όπως η γη, όπως ο κόσμος όλος, χωρίς αρχή και τέλος. Και το όχημα
σου για το ταξίδι αυτό – το βασικότερο εργαλείο που χρειάζεσαι, δεν είναι άλλο
από τη φαντασία. Γιατί έτσι μπορείς και βλέπεις τον κόσμο απ’ την αρχή ξανά – Έτσι
μπορείς να τον μετασχηματίζεις, σαν παιδί.
«Η φαντασία είναι σημαντικότερη απ’ τη γνώση»… όπως έλεγε
και ο γερο-Άινσταϊν.
και ο γερο-Άινσταϊν.
“Imagination”, art by Victor Bregeda |
7 Responses
Συμφωνώ και επαυξάνω. Η Φαντασία… ότι κατακρεουργείται από το σύστημα… και ότι έχει ο καθένας μας περισσότερο ανάγκη!
Χεχε. Καθώς συμφωνείς για τη σημασία της φαντασίας, δε μπορώ παρά να σου ευχηθώ να έχεις ένα "φανταστικό" βράδυ και ένα "φανταστικό" ΣΚ, αγαπητή Road Artist. 🙂
ησουν τυχερος που ειχες τετοιο δασκαλο κουνελε,ειδικα σε αυτη την κρισιμη ηλικια. δυστυχως εγω δεν ειχα τετοια τυχη, ουτε καν σχολικη βιβλιοθηκη δεν ειχαμε, πηγαινα σε αλλα σχολεια και δανειζομουν απο τις δικες τους 😛 (μιας και ουτε ο δημος ειχε)
θα ηθελα πολυ να μαθω, αν θες φυσικα να το μοιραστεις μαζι μας, τι απαντησες στον δασκαλο σου τοτε που ειχατε κλεισει τα ματια και φανταζοσασταν οτι εισασταν αλλου. σε καμια κουνελοτρυπα ισως;
Σχολική βιβλιοθήκη ούτε εμείς είχαμε, Γάτα. Μα είχαμε, μεταξύ μας σαν τμήμα, οργανώσει τη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης εντός του τμήματος, με βιβλία που φέρναμε οι ίδιοι και δανείζαμε ο ένας στον άλλον. Εγώ να φανταστείς, μεταξύ των βιβλίων που έφερα τότε, είχα και το "Χόμπιτ"! To οποίο δεν είχα διαβάσει ακόμα, μα υπήρχε σπίτι μου και είπα να το φέρω. Και όταν το είδε ο δάσκαλος ξέρεις τι μου είπε?… "Μα… αυτό δεν είναι για παιδιά". Άλλες εποχές τότε, βλέπεις. Ο Τόλκιν δεν ήταν ακόμα "mainstream" να τον επικαλείται ο καθένας. Ο δάσκαλος μου ήξερε ασφαλώς, μα θεωρούσε πως ο Τόλκιν είναι για πιο μεγάλες ηλικίες.
Παρόλ' αυτά τον κρατήσαμε και θυμάμαι έναν συμμαθητή μου που το διάβασε και ήρθε μετά και μου λέει "φοβερό βιβλίο ρε Άλεξ". Νιώθω περήφανος που το θυμάμαι, χαχα.
Όσο αφορά τη φαντασίωση που περιέγραψα… Είπα πως βρισκόμουν κάπου στην Ιαπωνία, και γύρω μου ήταν γκέισες. Αλήθεια! Ωραίες καταστάσεις. 🙂
Όταν ήταν μικρούλα, η μεγάλη μου κόρη έπλαθε ιστορίες και τις αφηγούνταν στη νονά της που τις κατέγραφε. 'Επαιζε με μπετονιέρες και μιλούσε διαρκώς. Στο δημοτικό προσπαθούσαμε να της καλλιεργούμε τη φαντασία με παραμύθια και ελληνική μυθολογία.
Και μετά… όχι, δεν ήρθαν οι μέλισσες. Απλώς πήγε στο λύκειο. Και κλείστηκε στον εαυτό της, μελετούσε ακατάπαυστα και η φαντασία έδωσε τη θέση της στον… "πρακτικό πραγματισμό" του Βενιζέλου.
Την αναφέρω ως παράδειγμα, επειδή, μέσω αυτής, παρακολούθησα τον ενταφιασμό της φαντασίας εξαιτίας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Το οποίο σύστημα είναι ίδιο παντού: στην Αθήνα και στην επαρχία, στις υποβαθμισμένες περιοχές και στα μεσοαστικά προάστια.
Πιστεύω πως αυτό το σύστημα που στραγγαλίζει τη φαντασία και πνίγει την κριτική σκέψη είναι υπεύθυνο για όλες τις επιλογές που κάνει ο ελληνικός λαός μετά το 1974. Είναι επίσης υπεύθυνο για την στάση των πολιτών απέναντι στην εξουσία, όπως και για τη συμπεριφορά μας έναντι των συνανθρώπων μας. Μοχθηρία, φθόνος, συντηρητισμός και καχυποψία είναι ελαττώματα που αποκτούμε στις συμπληγάδες του σχολείου. Αυτός είναι κι ο λόγος που καμιά κυβέρνηση δεν άλλαξε τις βασικές του δομές.
Όσο για τους δασκάλους που κάνουν κάτι διαφορετικό, αυτοί είναι οι αφανείς ήρωες. Καμιά αναγνώριση. Ούτε καν από τους γονείς. Μόνη ικανοποίηση, το γεγονός ότι έχουν ήσυχη συνείδηση.
Καλή σου νύχτα.
Δε νομίζω πως χρειάζεται να προσθέσω κάτι, αγαπητέ Λωτοφάγε. Το κείμενο σου μιλάει από μόνο του – τα λέει όλα, όντας εμπειρική καταγραφή μιας βαθιάς πραγματικότητας. Και φυσικά συμφωνώ απόλυτα με τις διαπιστώσεις σου. Τους χαιρετισμούς μου!
Οι τοποθετήσεις σου (γενικότερα τελικά) με βρίσκουν τόσο σύμφωνο που "φοβάμαι" μη φανεί "περίεργο" να προσπαθήσω να αναφέρω το πόσο! 🙂
Για προσωπικούς μου, "στατιστικού" τύπου λόγους θα σε ρωτήσω, ποια χρονιά ήσουν στην 6η δημοτικού;
Ο συγκεκριμένος δάσκαλος, ίσως πράγματι να ανήκει στις εξαιρέσεις της τότε εποχής ή και γενικότερα.
Εγώ ωστόσο θεωρώ ότι και οι μαθητές, αυτοί δηλαδή που ανταποκρίθηκαν μέχρι "τέλους" στο "κάλεσμά του", χρήζουν κάποια θέση στις λεγόμενες εξαιρέσεις.
Θέλω να πως πως, δυστυχώς, συνήθως δεν αρκεί μια καλή σχολική προτροπή στη κατάλληλη ηλικιακή φάση του ατόμου ώστε να μπορεί να ανακαλύψει αργότερα τη διαφορετικότητα μέσα από τη μάζα, τις αξίες από τα δήθεν, τη ζωή από τη "διαφήμιση". Σημαντικό και απαραίτητο μεν αλλά σπάνια αρκετό.
Χρειάζεται αντίστοιχα ερεθίσματα και από άλλες σημαντικές πτυχές της πρώιμης ζωής του. Π.χ. από γονείς, στενό περιβάλλον, ενδεχομένως μάλιστα και από τυχόν κατάλληλες "προγεννητικές του μνήμες".
Όπως όμως και να έχει, όταν και αν όλο αυτό λειτουργήσει, χτίζει την καλύτερη προδιαγραφή για την ελπίδα μιας πιθανής λύσης. Για μια ανθρωπότητα που κάποια στιγμή θα είναι σε θέση να βλέπει πέρα από τα τυχόν στενά σύνορα μιας μάλλον εσκεμμένα στειρωμένης αντίληψης.