Σκέψεις γραμμένες στο Λαγούμι λίγο πριν το νέο έτος. Πριν αρκετά χρόνια είχα διαβάσει ένα ενδιαφέρον άρθρο σε εφημερίδα των καιρών με θέμα του τους «περιπατητές». Το άρθρο μου είχε κάνει τόση εντύπωση, που κατόρθωσε ν’ αποτυπωθεί στη μνήμη μου. Ποιοι είναι οι «περιπατητές»; Είναι εκείνη η μερίδα των ανθρώπων που επιλέγουν να βγουν από το σπίτι τους και να κάνουν τακτικούς περιπάτους, δίχως προορισμό, μόνοι με τις σκέψεις τους, απολαμβάνοντας τη βόλτα για χάρη της βόλτας και μόνο. Το άρθρο αναφερόταν στη σημασία αυτών των περιπάτων και έφτανε να συνδέσει τους «περιπατητές» με μια αναδυόμενη διάθεση απελευθέρωσης, ικανή να φανερώσει διεξόδους σε μια κοινωνία μπλεγμένη στα γρανάζια μιας ασφυκτικής πρακτικής χρησιμοθηρίας κι μιας καταπιεστικής καθημερινότητας.
Ένιωσα να ταυτίζομαι – έχω διαβάσει τόσα και τόσα άρθρα στο παρελθόν, ωστόσο το συγκεκριμένο αποτυπώθηκε μέσα μου και παρέμεινε εκεί, χρόνια μετά. Τους μήνες που μας πέρασαν επιδόθηκα σε άφθονες τέτοιες βόλτες και συνειδητοποίησα για άλλη μια φορά πόσο αναζωογονητικές μπορούν να είναι.
Να περπατάς δίχως σκοπό να πας «από το Α στο Β» – και όπου «Β», ο συγκεκριμένος προορισμός: η δουλειά, τα ψώνια, ή ακόμα και η ψυχαγωγική έξοδος. Όχι – να περπατάς απλά για τη χαρά του περπατήματος, γυρνώντας από δω κι από κει χωρίς πλάνο, αφήνοντας τις αισθήσεις και τις σκέψεις να σε κατακλύσουν ελεύθερα.
Καταρχάς είναι καλό για σωματικούς λόγους, μια που συνιστά έμμεση γυμναστική. Ακόμα περισσότερο, είναι καλό για την ψυχολογία σου: είναι άλλο να χάνεσαι στις σκέψεις σου κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού σου και άλλο να συνδυάζεις σκέψη με σωματική δραστηριότητα, έξω στον καθαρό αέρα. Όμως το ελεύθερο περπάτημα πηγαίνει πέραν μιας δραστηριότητας όπως η γυμναστική (που σε τελική ανάλυση αποσκοπεί σε συγκεκριμένο στόχο). Το ελεύθερο περπάτημα μπορεί να δράσει ως καταλύτης απελευθέρωσης, όσο δρα αποδεσμευμένα από χρονικά ή χρηστικά πλαίσια (όταν δηλαδή δεν περπατάς ΓΙΑ ΝΑ γυμναστείς ή ΓΙΑ ΝΑ πας σε ένα ορισμένο μέρος, μα για τη χαρά του περπατήματος και μόνο).
Οι σκέψεις μπορεί να σε κατακλύσουν και η συνεχή ενέργεια του περπατήματος να τις βάλει σε μια σειρά μέσα σου (μια που «παίρνει αέρα το κεφάλι σου», για να μιλήσω λαϊκά). Ίσως δεις καθαρότερα σε ποια φάση της ζωής σου βρίσκεσαι, τι είναι εκείνο που σου αρέσει, τι σε ενοχλεί, τι επιθυμείς να κάνεις. Ίσως διαπιστώσεις σημεία στα οποία έσφαλες και πράγματα που θες ν’ αλλάξεις. Ίσως νιώσεις καλύτερα με ορισμένες επιλογές σου. Η κουβέντα με τον άλλο δεν είναι πάντα αποτελεσματική (και ορισμένες φορές μπορεί να σε αποπροσανατολίσει). Η σκέψη από μόνη της μπορεί να οδηγήσει σε αδιέξοδα. Όμως ο συνδυασμός των σκέψεων με την ανοιχτή δραστηριότητα του ελεύθερου περπατήματος ίσως ανοίξει κάποια παράθυρα μέσα σου.
Προτείνω στους φίλους να περπατούν λοιπόν. Όσο τους επιτρέπουν οι συνθήκες και η καθημερινότητά τους. Περισσότερο απ’ όσο το κάνετε ήδη! Αφήστε το αυτοκίνητο στην άκρη, αφιερώστε μια-δυο ώρες δυο-τρεις μέρες την εβδομάδα… και περπατήστε. Το περπάτημα μπορεί ν’ αποτελέσει ένα καλό ερέθισμα προς μια κάποια μεγαλύτερη αυτογνωσία και μια ισχυρότερη αίσθηση ελευθερίας – που όλοι χρειαζόμαστε.
*************
Κι έρχομαι στο δεύτερο μέρος των σκέψεών μου. Αναφέρομαι στην «αυτογνωσία» και θεωρώ σαφές πως η συγκεκριμένη αρετή απουσιάζει ολοσχερώς απ’ την πλειοψηφία των ανθρώπων. Πρόκειται βέβαια για μια πολυχρησιμοποιημένη και ελαφρώς παραπλανητική λέξη: δίνει την αίσθηση ενός «τέλους», μιας «σφαιρικής γνώσης», ενώ στην πραγματικότητα η «αυτογνωσία» συνιστά μια συνεχόμενη και πάντα ατελή διαδικασία: μια κυκλική δραστηριότητα που αρχίζει από σένα, πηγαίνει έξω στον περίγυρό σου, αγγίζει την κοινωνία και τον κόσμο όλο… και γυρίζει πάλι πίσω στον εαυτό σου.
Αυτογνωσία συνεπάγεται και αυτοκριτική – κι εδώ είναι που αρχίζουν τα δύσκολα για τους πολλούς, που θεωρούν τάχα πως είναι άψογοι σε όλα και οφείλουν όλοι να «σέβονται την ιδιαιτερότητά τους», δίχως να συνειδητοποιούν τα λάθη τους και αγνοώντας το γεγονός πως ίσως τελικά να μη διαφέρουν τόσο πολύ από τους άλλους – που τόσο εύκολα μπορεί να κατακρίνουν.
Να το πω αλλιώς: είναι σκληρή η αυτογνωσία. Δεν είναι μόνο «ενδυνάμωση» (μια λέξη που έχει αρχίσει να ξεχειλώνει στους καιρούς μας). Είναι και το αντίθετό της παράλληλα. Συνειδητοποιείς όχι μόνο τη δύναμη, μα και τα όριά σου. Όμως το τελευταίο είναι αναγκαίο, αν επιθυμείς να εξελιχθείς και να πας ορισμένα βήματα ψηλότερα.
Σε μια συζήτηση που είχα πρόσφατα μ’ ένα φίλο αναφέραμε πως μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής που ζούμε (και ειδικά της νεότερης γενιάς) είναι η ψυχολογική πρόκληση: με ποιον τρόπο θα αντεπεξέλθουν οι άνθρωποι καταμεσής ενός κόσμου που, απλά, «την παλεύει» ολοένα και λιγότερο.
Γιατί αυτό βλέπω γύρω μου, ιδιαίτερα στη μετά-covid εποχή. Βλέπω κόσμο που… δεν την παλεύει. Και σε αυτό το αίσθημα αδυναμίας ανταποκρίνεται με δύο, συχνά αντίθετους τρόπους: είτε μέσω ενισχυμένης επιθετικότητας (που συχνά στρέφεται προς τους άλλους)… είτε με φυγή και παραίτηση.
Το ζω και στα λημέρια μου, εδώ, στα social media: ο βαθμός της τοξικότητας έχει ανέβει και ο κόσμος θίγεται ή ειρωνεύεται ή επιτίθεται με το παραμικρό. Παράλληλα, μια ευαίσθητη μερίδα ανθρώπων απλά επιλέγει ν’ αποσυρθεί. Εντός κι εκτός social media. Φιλίες χάνονται, σχέσεις διαλύονται, ωραίος κόσμος εξαφανίζεται.
Ακόμα και στις μικρές καθημερινές συναναστροφές μας. Δε βρίσκω μεγάλη διαφορά από ένα σχόλιο στο Facebook η το Instagram και την ανταλλαγή μιας απλής «καλημέρας» με έναν γείτονα. Διαπιστώνω πως με πλήθος κόσμου οι «καλημέρες» ολοένα και σπανίζουν. Τις προάλλες χαμογέλασα καλημερίζοντας έναν γείτονα και δεν μου ανταπέδωσε το χαμόγελο – υποθέτω φοβάται πως το στόμα του θα ραγίσει αν χαμογελάσει. Κι όμως, ακόμα και το απλό χαμόγελο ή μια φιλική κουβέντα μ’ έναν άγνωστο (σ’ ένα κατάστημα, έναν δρόμο) μπορεί να σου ανεβάσει τη διάθεση.
Το ίδιο ισχύει και για ένα ευγενικό σχόλιο εδώ στα social media. Είμαι χρόνια στον χώρο κι έχω ζήσει πολλά – έχω ψηθεί, θα έλεγε κάποιος. Γνωρίζω και με το παραπάνω το φαινόμενο να έρχομαι από κοντά σε επαφή με ανθρώπους που «πουλούσαν μαγκιά» στο ίντερνετ… και από κοντά ήταν ήσυχοι σαν σκυλάκια. Και ακόμα χειρότερα: έδειχναν μικροί κι αδύναμοι. Ξέρω πως για μια μερίδα ανθρώπων το ίντερνετ λειτουργεί ως ένα εύκολο υποκατάστατο διοχέτευσης των προσωπικών τους απωθημένων – σίγουρα ευκολότερο από το να επισκεφτούν έναν (αναγκαίο για τους ίδιους) ψυχοθεραπευτή.
Ο βαθμός τοξικότητας έχει ανέβει, εντός κι εκτός διαδικτύου – και η ΕΥΓΕΝΕΙΑ, αυτή η φαινομενικά απλή αρετή, καταντάει είδος προς εξαφάνιση.
Θα πω αυτό όμως: αξίζει να ενισχύουμε εκείνα ακριβώς τα είδη προς εξαφάνιση και να δίνουμε έτσι ένα αντιπαράδειγμα στην κυρίαρχη τάση. Όχι, το να είσαι ευγενικός δεν σημαίνει απαραίτητα πως κάνεις δημόσιες σχέσεις – στην εποχή μας θα έλεγα πως είναι περισσότερο ζήτημα αντίστασης απέναντι στη γενικότερη κατάπτωση.
Όσο αφορά το Λαγούμι μου στα κοινωνικά δίκτυα; Όπως ανέφερα, έχω ζήσει και ζω την τοξικότητα με τη σειρά μου. Κάποιες φορές με εξαντλεί να βλέπω τον κάθε άσχετο στο Facebook να μπαίνει στα σχόλια, δίχως να σέβεται τον χρόνο που αφιερώνω για να μοιράζομαι σκέψεις και πληροφορίες – και να διοχετεύει όλο τον προσωπικό αρνητισμό του πετώντας ειρωνείες ή μιλώντας επιθετικά. Έχει παίξει ρόλο κι αυτό με τη σειρά του στο να απουσιάζω για διαστήματα και να μη δίνω το παρόν όλο τον χρόνο. Κάποιες φορές κουράζομαι – απλά.
Όμως εκείνο που λέω στον εαυτό μου και ανταποδίδω ως συμβουλή είναι: το να γίνεις σαν αυτούς είναι λάθος. Αλίμονο αν καταλήξεις ν’ αναπαράγεις τη μαυρίλα τους. Μα και το να παραιτηθείς είναι επίσης λάθος. Γιατί στο τέλος ίσως αποχωρήσουν όλοι, ίσως κλειστούν όλοι στα καβούκια τους… και δεν θα μείνει τίποτα πέραν μιας γενικευμένης μετριότητας, ένα ίντερνετ δίχως γνήσια ανταλλαγή, μια διαλεκτική δίχως διάλογο, ένα εξουθενωτικό αδιάφορο τίποτα.
Δεν μπορώ να συμβουλέψω τους πάντες να «γνωρίσουν τον εαυτό τους» (αν και οι περίπατοι που ανέφερα στην αρχή αποτελούν ένα καλό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση). Μπορώ όμως να τους συμβουλέψω να μη φοβούνται να μεταδίδουν χαμόγελα κι ευχαριστίες καταμεσής ενός αγενούς κόσμου.
Όσο αφορά τον χώρο μου στα κοινωνικά δίκτυα (και ειδικότερα τον κόσμο που συναντώ κατά καιρούς στο Facebook); Είμαι πάντα διατεθειμένος ν’ αντιμετωπίζω την ευγένεια με ευγένεια, το χαμόγελο με χαμόγελο. Αν όμως έρθεις με επιθετική διάθεση, τότε φίλε μου να είσαι βέβαιος πως οι πόρτες του Λαγουμιού μου θα κλείσουν σύντομα για σένα. Δίχως πολλά πολλά. Η επιθετικότητά σου δεν με επηρεάζει γιατί γνωρίζω την πηγή της – και πηγή της είσαι εσύ ο ίδιος και τα άλυτα προβλήματά σου. Αν επιθυμείς να διοχετεύσεις τον αρνητισμό σου μπορείς να το κάνεις αλλού, το ίντερνετ παρέχει άφθονες διεξόδους – όμως εδώ δεν είσαι ευπρόσδεκτος. Έχω πολύ σοβαρότερα πράγματα να κάνω από το να ασχολούμαι με τα προβλήματα του καθένα.
Ως τελική συμβουλή, λίγο πριν το νέο έτος, παρακινώ τους φίλους να μη μασάνε – και να αντιστέκονται στην καθημερινότητά τους, αντιμετωπίζοντας τον αρνητισμό όχι με μιζέρια και γκρίνια, όχι με παραίτηση και απογοήτευση… μα με χαμόγελο, δύναμη και δημιουργική διάθεση.
Καλή χρονιά να έχουμε!
